Istotne dla obrotu prawnego, zwłaszcza zaś w odniesieniu do czynności prawnych dokonywanych w relacjach z bankami, jest postanowienie Sądu Najwyższego z 22.03.2013 r. w przedmiocie dopuszczalności warunku potestatywnego, a podjęte w składzie 7 sędziów: „Dopuszczalne jest – co do zasady – dokonanie czynności prawnej zawierającej zastrzeżenie, że jej skutek zależy od skorzystania z uprawnienia lub woli wykonującego zobowiązanie, a zdarzenie zależne od zachowania strony może polegać na spełnieniu lub niespełnieniu świadczenia. Zastrzeżenie to podlega ocenie na podstawie art. 3531 k.c., z uwzględnieniem normatywnej konstrukcji warunku określonej w art. 89 k.c.” (sygn. III CZP 85/12, OSNC 2013/11/132, LEX nr 1360269). 

Godzi się zauważyć, że dotąd judykatura dosyć konsekwentnie odmawiała waloru warunku w rozumieniu art. 89 k.c. takim zastrzeżeniom umownym, o które idzie w treści cytowanej uchwały – tytułem przykładu, w postanowieniu z 05.03.1999r., sygn. I CKN 1069/98, Sąd Najwyższy kategorycznie stwierdził, że „jeżeli powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej uzależnione jest wyłącznie od woli stron, to takie zastrzeżenie, jako objęte treścią czynności prawnej, nie może być kwalifikowane jako warunek w rozumieniu art. 89 k.c.” (OSNC 1999/9/160, LEX nr 36475). Teza ta była wielokrotnie powtarzana w późniejszych orzeczeniach (vide: A.Janiak – komentarz do art. 89 k.c., nb. 15 [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna., pod red. A.Kidyby, LEX 2012). Jednocześnie nie rodziło poważniejszych kontrowersji uznanie tzw. warunków potestatywnych w ścisłym tego słowa znaczeniu (condicio potestativa), tj. uzależnienie czynności prawnych od zdarzeń przyszłych i niepewnych, których ziszczenie się zależy od woli strony czynności prawnej, bądź osoby trzeciej, gdy zdarzenie takie jest bytem zewnętrznym, jak powiada doktryna, względem czynności prawnej. 

Wydaje się więc, że cytowane postanowienie rozszerza granice warunku, otwierając dyskusję w tej kwestii. Sąd Najwyższy wydaje się stać na stanowisku, że art. 89 k.c. należy wykładać literalnie, tj. że warunkiem nazwać należy każde zdarzenie przyszłe i niepewne (z wyłączeniem jednak tzw. warunków czysto potestatywnych, uzależniających spełnienie świadczenia od woli strony; taki warunek powodowałby, że czynność prawna nie doszłaby w ogóle do skutku). Mimo to, uważna lektura uzasadnienia postanowienia dostarcza szeregu wątpliwości, co do ilości obostrzeń dla takiego stanowiska. Sąd Najwyższy zastrzega jednocześnie, łagodząc kategoryczność treści postanowienia, że niemożliwym jest zaproponowanie formuły, która będzie równie operatywna w przypadku każdego z warunków potestatywych, skoro ich podklas można wyodrębnić znacząco wiele. 

Przygotował adwokat Artur Szczepaniak