W dniu 26.09.2014 r. w Dzienniku Ustaw pod pozycją 1296 opublikowano ustawę nowelizującą Kodeks postępowania cywilnego. Nowela dotyczy przede wszystkim protokołu elektronicznego i weszła w życie z upływem miesiąca od dnia publikacji, tj. z dniem 27.10.2014 r. (z wyjątkami, o których mowa będzie dalej).

Istotne znaczenie wypada przypisywać następującym kwestiom – po pierwsze, możliwości wygłoszenia uzasadnienia wyroku ustnie do protokołu elektronicznego – po drugie, możliwości udostępniania protokołów i pism procesowych za pośrednictwem tzw. portali informacyjnych sądów – po trzecie, uelastycznieniu zasad sporządzania protokołów skróconych i dopuszczeniu prowadzenia pełnego pisemnego protokołu obok zapisu obrazu i dźwięku – i wreszcie, przyznaniu stronom uprawnienia nie tylko do otrzymania zapisu dźwięku z posiedzenia jawnego, ale i zapisu obrazu i dźwięku.

* * *

Zgodnie z art. 326 § 3 k.p.c. w nowym brzmieniu: Ogłoszenia wyroku dokonuje się przez odczytanie sentencji (ogłoszenie sentencji). Po ogłoszeniu sentencji przewodniczący lub sędzia sprawozdawca podaje ustnie zasadnicze powody rozstrzygnięcia albo wygłasza uzasadnienie, może jednak tego zaniechać, jeżeli sprawa była rozpoznawana przy drzwiach zamkniętych.

Sąd będzie miał przeto prawo wyboru: albo ogłosi sentencję wyroku, po czym poda ustnie motywy rozstrzygnięcia, a w przypadku wniosku o sporządzenie uzasadnienia, sporządzone zostanie „klasyczne”, pisemne uzasadnienie, albo też ogłosi sentencję wyroku, po czym wygłosi ustnie treść uzasadnienia, które powinno zawierać wszystkie elementy klasycznego uzasadnienia wymienione w art. 328 § 2 k.p.c. Ustawodawca pozostawił sądom pełną swobodę wyboru jednego z powyższych trybów, zastrzegając jedynie, że drugi z tych trybów jest dostępny dla sądu, w przypadku utrwalenia przebiegu posiedzenia przy pomocy urządzeń rejestrujących dźwięk albo obraz i dźwięk. Sąd, zanim wygłosi w ten sposób uzasadnienie, ma obowiązek uprzedzenia o tym zamiarze. Również uzasadnienie orzeczenia sądu II instancji będzie można wygłosić do protokołu elektronicznego (art. 387 k.p.c.).

Powyższe przepisy będą miały zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym (art. 13 § 2 k.p.c.).

Strony mają prawo żądać doręczenia im uzasadnienia orzeczenia na piśmie niezależnie od trybu podania argumentacji podjętego rozstrzygnięcia. Termin zgłoszenia wniosku o uzasadnienie wyroku w obu przypadkach będzie tygodniowy od dnia ogłoszenia sentencji. W przypadku, gdy sąd poda jedynie ustne motywy rozstrzygnięcia, a strona w terminie tygodniowym zgłosi wniosek o sporządzenie uzasadnienia (art. 328 § 1 zd. 1 k.p.c.), zostanie sporządzone „klasyczne”, pisemne uzasadnienie. Uzasadnienie takie zostanie również sporządzone w przypadku wniesienia tzw. „apelacji wprost”, o ile sąd nie wygłosił uzasadnienia na posiedzeniu. W drugim zaś przypadku, tj. gdy sąd po ogłoszeniu sentencji orzeczenia wygłosi uzasadnienie tego orzeczenia, stronie będzie przysługiwało prawo żądania doręczenia jej uzasadnienia na piśmie. W takim przypadku sporządzona zostanie transkrypcja uzasadnienia wygłoszonego na posiedzeniu. Rozumieć przez to należy, że takie pisemne uzasadnienie powinno słowo-w-słowo powtarzać treść uzasadnienia ustnego. Doręczenie wyroku z transkrypcją uzasadnienia wygłoszonego na posiedzeniu publikacyjnym będzie miało skutki doręczenia wyroku z uzasadnieniem (art. 331 § 1 zd. 3 k.p.c.), tj. otwarty zostanie 2-tygodniowy termin do wniesienia apelacji od wyroku.

Zarówno uzasadnienie na piśmie, jak i transkrypcja uzasadnienia ustnego powinny zostać sporządzone w terminie dwóch tygodni, a w szczególnych przypadkach termin ten może zostać wydłużony do 30-tu dni (art. 329 k.p.c.).

* * *

Po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy nowelizującej, tj. z dniem 27.03.2015 r. przepis art. 9 k.p.c. obowiązywał będzie w brzmieniu:

§ 1. Rozpoznawanie spraw odbywa się jawnie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Strony i uczestnicy postępowania mają prawo przeglądać akta sprawy i otrzymywać odpisy, kopie lub wyciągi z tych akt. Treść protokołów i pism może być także udostępniana w postaci elektronicznej za pośrednictwem systemu teleinformatycznego.

§ 2. Strony i uczestnicy postępowania mają prawo do otrzymania z akt sprawy zapisu dźwięku albo obrazu i dźwięku, chyba że protokół został sporządzony wyłącznie pisemnie. Przewodniczący wydaje z akt sprawy zapis dźwięku, jeżeli wydaniu zapisu obrazu i dźwięku sprzeciwia się ważny interes publiczny lub prywatny.

§ 3. Jeżeli posiedzenie odbyło się przy drzwiach zamkniętych strony i uczestnicy postępowania mają prawo do otrzymania z akt sprawy jedynie zapisu dźwięku.

Warto w związku z tym zwrócić w szczególności uwagę na fakt, że za pośrednictwem tzw. portali informacyjnych sądów, będą mogły być udostępniane również tzw. protokoły elektroniczne, jak również skany pism procesowych, co powinno ułatwić stronom zaznajamianie się ze stanem sprawy. Regulacja nie ma charakteru obligatoryjnego. Można zatem liczyć na to, że sądy podążą za nowym trendem, powinno to bowiem pośrednio wpływać korzystnie na sprawność postępowania.

Strony, z wyjątkami przewidzianymi w § 2 i 3 komentowanego przepisu, będą miały prawo wystąpić o doręczenie im pełnego protokołu elektronicznego. Dotąd nie było możliwe uzyskanie zapisu obrazu z rozprawy, a jedynie udostępniany był zapis dźwięku. W uzasadnieniu projektu ustawy (druk sejmowy numer 2131) wskazano, że taka praktyka utrudniała stronom i ich fachowym pełnomocnikom zapoznawanie się z przebiegiem rejestrowanych posiedzeń, bowiem nierzadko ustalenie od kogo pochodzą zarejestrowane oświadczenia nastręczało wiele mozołu. Ustawodawca kierując się zastrzeżeniami zgłaszanymi do poprzedniej regulacji, postanowił, że strony co do samej zasady powinny mieć możliwość uzyskiwania zapisu obrazu i dźwięku. Wniosek o udostępnienie zapisu przebiegu posiedzenia podlega zaś opłacie w kwocie 15,00 złotych (art. 77 ust. 1a ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, który wprowadzono komentowaną ustawą nowelizacyjną).

W postępowaniu nieprocesowym również od dnia 27.03.2015 r. obowiązywać będzie regulacja art. 525 k.p.c. w brzmieniu: Akta sprawy dostępne są dla uczestników postępowania oraz za zezwoleniem przewodniczącego dla każdego, kto potrzebę przejrzenia dostatecznie usprawiedliwi. Na tych samych zasadach dopuszczalne jest:

1) sporządzanie i otrzymywanie odpisów i wyciągów z akt sprawy;

2) otrzymywanie zapisu dźwięku z akt sprawy.

* * *

Wiele emocji budziła pierwotna regulacja zasad sporządzania tzw. skróconego protokołu. Wprowadzono bowiem zasadę, że rozprawa powinna być zarejestrowana przy pomocy urządzeń audio-wizualnych, zaś z przebiegu tak protokołowanej czynności należy sporządzić ograniczony w treści – protokół skrócony. Ustawodawca dopuszczał możliwość transkrypcji najważniejszych fragmentów rejestrowanego posiedzenia, jednak mogło to nastąpić wyłącznie za zgodą przewodniczącego sądu.

Zmiany w tej mierze (vide art. 158 k.p.c.) dopuszczają możliwość sporządzenia pełnego protokołu pomimo rejestrowania dźwięku i obrazu w trakcie posiedzenia, co oczywiście będzie miało znaczenie w zawiłych lub rozległych merytorycznie sprawach i stanowiło będzie oczywiste ułatwienie zarówno dla sądów jak i stron i ich pełnomocników. Decyzja jednak w przedmiocie zawartości treści pisemnego protokołu należała będzie do sądu. Możliwe będzie tak zaprotokołowanie całości przebiegu posiedzenia, jak skrócenie wyników postępowania dowodowego na najistotniejszych treści, a także ograniczenie protokołu do wskazania jaka czynność została przeprowadzona. Jednocześnie transkrypcja będzie mogła objąć cały protokół elektroniczny, nie tylko jego część, i dokonywana będzie na zarządzenie przewodniczącego. Ustawodawca słusznie bowiem zauważył (vide: uzasadnienie projektu ustawy), że konieczność zapoznawania się przez przewodniczącego sądu z aktami sprawy pozbawione było dostatecznego uzasadnienia prakseologicznego, zwłaszcza że to sędzia przewodniczący zna akta do tyla by podjąć samodzielnie decyzję o zarządzeniu transkrypcji części lub całości protokołu elektronicznego. Transkrypcja nie będzie stanowiła załącznika do protokołu, jak zakładał dotąd art. 158 § 4 zd. 2 k.p.c., lecz będzie jego częścią.

Ustawodawca rozwiał również wątpliwości odnośnie do formy sporządzenia ugody przed sądem wskazując, że może ona zostać sporządzona na piśmie w odrębnym dokumencie, który stanowił będzie część protokołu (art. 185 § 3 k.p.c. i art. 223 § 1 k.p.c.).

* * *

Należy odnotować wreszcie zmiany w zakresie postępowania odwoławczego. Po pierwsze, sąd II instancji będzie uprawniony do rezygnacji ze sprawozdania w przypadku zgody obecnych stron albo ich niestawiennictwa, o ile nie będzie obecna publiczność w trakcie rozprawy odwoławczej (art. 377 k.p.c.). Po drugie, rozszerzony został katalog przypadków, kiedy sąd odwoławczy nie będzie zobligowany do sporządzenia uzasadnienia orzeczenia z urzędu. Na wniosek strony sąd II instancji sporządzi uzasadnienie, kiedy apelację oddalono oraz kiedy zmieniono zaskarżony wyrok (art. 387 § 1 k.p.c.). Po trzecie, w sytuacji gdy sąd II instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego ani nie zmienił ustaleń faktycznych sądu I instancji, a w apelacji nie zgłoszono zarzutów dotyczących tych ustaleń, uzasadnienie wyroku sądu II instancji będzie mogło zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa (art. 387 § 2(1) k.p.c.). Po czwarte wreszcie, uchylone zostały art. 505(13) § 1 i 3 k.p.c., co oznacza wyroki sądu II instancji w sprawach uproszczonych sporządzane będą na zasadach ogólnych, z zastrzeżeniem art. 505(13) § 2 k.p.c.

Zgodnie z art. 3 ustawy nowelizującej, do orzeczeń sądów II instancji wydanych przed dniem wejścia życie noweli, stosuje się jednak art. 387 k.p.c. w brzmieniu dotychczasowym.

* * *

Na koniec należy z aprobatą przyjąć wyjaśnienie zawarte w projekcie ustawy nowelizującej, iż jego założeniem było wyjście naprzeciw postulatom środowisk sędziów, adwokatów i radców prawnych. Można przy tej okazji odnotować, że czas jaki upłynął od momentu wprowadzenia przepisów o protokole elektronicznym do czasu opublikowania analizowanej noweli, to około dwa lata.

Przygotował: Adwokat Artur Szczepaniak