W dniu 6 sierpnia 2014 roku wpłynął do Sejmu Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 2678). Projekt dotyczy zliberalizowania przepisów o formie czynności prawnych i nowego ujęcia dokumentu w postępowaniu cywilnym, zwiększenia dostępu do sądu przez poszerzenie katalogu spraw, które będą rozpoznawane w postepowaniach elektronicznych oraz stworzenia możliwości wnoszenia pism procesowych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego i dokonywania doręczeń elektronicznych, także w tradycyjnych postepowaniach cywilnych. W sprawie projektu odbyło się pierwsze czytanie na posiedzeniu Sejmu. Aktualnie nad projektem trwają prace w sejmowej podkomisji stała do spraw nowelizacji prawa cywilnego (stopień zaawansowania prac legislacyjnych nad projektem można śledzić w tym miejscu: http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=2678).

Omawiany projekt zakłada m. in. wprowadzenie zmian w Kodeksie cywilnym oraz przewiduje obszerną nowelizację Kodeksu postępowania cywilnego. W niniejszym opracowaniu zostaną omówione projektowane zmiany w Kodeksie cywilnym w zakresie propozycji wprowadzenia dokumentowej formy czynności prawnych oraz wyodrębnienia expressis verbis elektronicznej formy czynności prawnych, a także niektórych innych związanych z tym rozwiązań. W tym kontekście w projekcie zawarto następujące propozycje zmian w Kodeksie cywilnym:

· w art. 73 § 1 otrzymuje brzmienie:

„§ 1. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną albo formę dokumentową, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności.”;

· art. 74 otrzymuje brzmienie:

„Art. 74. § 1. Zastrzeżenie formy pisemnej albo formy dokumentowej bez rygoru nieważności ma ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód ze świadków lub dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Przepisu tego nie stosuje się, gdy zachowanie formy pisemnej albo formy dokumentowej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.

§ 2. Jednakże mimo niezachowania formy przewidzianej dla celów dowodowych dowód ze świadków lub dowód z przesłuchania stron jest dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą albo jeżeli fakt dokonania czynności prawnej jest uprawdopodobniony za pomocą dokumentu.

§ 3. Jeżeli forma pisemna lub forma dokumentowa jest zastrzeżona dla oświadczenia jednej ze stron, w razie jej niezachowania dowód ze świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania tej czynności jest dopuszczalny także na żądanie drugiej strony.

§ 4. Przepisów o skutkach niezachowania formy przewidzianej dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach między przedsiębiorcami.”;

· art. 76 otrzymuje brzmienie:

„Art. 76. Jeżeli strony zastrzegły w umowie, że określona czynność prawna między nimi powinna być dokonana w szczególnej formie, czynność ta dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu zastrzeżonej formy. Jednakże gdy strony zastrzegły dokonanie czynności w formie pisemnej albo w formie dokumentowej, nie określając skutków niezachowania tej formy, w razie wątpliwości poczytuje się, że była ona zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych.”;

· w art. 77 § 2 otrzymuje brzmienie:

„§ 2. Jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej albo w formie dokumentowej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron, jak również odstąpienie od niej albo jej wypowiedzenie wymaga zachowania formy dokumentowej, chyba że ustawa lub umowa zastrzega inną formę.”;

· po art. 771 dodaje się art. 772 i art. 773 w brzmieniu:

„Art. 772. Dokumentem jest nośnik informacji umożliwiający jej odtworzenie.

Art. 773. Do zachowania formy dokumentowej czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie.”;

· w art. 78 uchyla się § 2;

· po art. 78 dodaje się art. 781 w brzmieniu:

„Art. 781. § 1. Do zachowania formy elektronicznej czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej i opatrzenie go podpisem elektronicznym umożliwiającym identyfikację osoby składającej oświadczenie oraz rozpoznanie każdej późniejszej zmiany treści takiego oświadczenia.

§ 2. Oświadczenie woli złożone w formie elektronicznej jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej, chyba że ustawa lub czynność prawna zastrzega inaczej.”;

· art. 79 otrzymuje brzmienie:

„Art. 79. Osoba niemogąca pisać może złożyć oświadczenie woli w formie pisemnej w ten sposób, że uczyni na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku osoba przez nią upoważniona wpisze jej imię i nazwisko oraz złoży swój podpis, albo w ten sposób, że zamiast składającego oświadczenie podpisze się osoba przez niego upoważniona, a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza lub wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie osoby niemogącej pisać.”;

· w art. 81 w § 2 w pkt 2 kropkę zastępuje się średnikiem i dodaje się pkt 3 w brzmieniu:

„3) w razie znakowania czasem dokumentu w postaci elektronicznej – od daty znakowania czasem.”;

W uzasadnieniu projektu można przeczytać m. in., że:

  1. Termin „dokument” jest używany w przepisach prawa cywilnego do określenia różnorodnych dokumentów zarówno pod względem rodzajowym, jak i pod względem realizowanych funkcji. Ten stan rzeczy dodatkowo potęguje fakt, że ustawodawca na równi z pojęciem dokumentu używa wielokrotnie takich wyrażeń, jak np. „pismo”, „pisemna forma czynności prawnej”, „pokwitowanie” „akt notarialny”. Wprowadzenie ustawowej definicji dokumentu, przez ustalenie znaczenia jednego z podstawowych terminów prawa cywilnego, realizuje cele porządkowe, a przy okazji jednoznacznie zrywa z tradycyjnym rozumieniem tego pojęcia jako informacji utrwalonej wyłącznie w postaci pisma, dając w ten sposób wyraz szerokiemu ujęciu dokumentu.
  2. Projektowana regulacja definiująca dokument w art. 772 sformułowana została przy zastosowaniu kryterium mieszanego, przedmiotowo-funkcjonalnego. Przede wszystkim nawiązuje ona do ujęcia dokumentu jako przekazu woli ludzkiej (informacja możliwa do odtworzenia), co bazuje na etymologii słowa documentum, stanowiącego połączenie łacińskich wyrazów: do, dare − dawać, przekazywać, i mens − oznaczających myśl, zamiar. Konstytutywną cechą dokumentu w świetle projektowanego przepisu jest zatem jego intelektualna zawartość, czyli informacja – treść obejmująca różnego rodzaju oświadczenia, w tym oświadczenia woli. Treść ta musi zostać odpowiednio utrwalona w sposób umożliwiający jej odtworzenie. W takim ujęciu, dla bytu dokumentu nie ma znaczenia to, czy jest on podpisany. Podpis nie jest zatem koniecznym elementem dokumentu.
  3. Pod względem sposobu sporządzenia dokumentu, zaproponowana definicja jest technologicznie neutralna. Treść dokumentu może zostać zatem dowolnie ujawniona (np. znaki graficzne, dźwięk, obraz), a także utrwalona na dowolnym nośniku (np. papier lub plik) i za pomocą dowolnych środków (pióro, komputer, telefon komórkowy). Granicę tej neutralności wyznacza jednak realizowana przez dokument funkcja dowodowa, która wymaga, aby sposób utrwalenia informacji umożliwiał jej zachowanie i odtworzenie. Aby informacja mogła zostać odtworzona, musi zostać odpowiednio zapisana. Oba elementy razem, tj. informacja możliwa do odtworzenia oraz nośnik, stanowią dokument. Informacja bez nośnika nie jest dokumentem.
  4. Zgodnie z przyjętymi założeniami nowy typ formy szczególnej, jaką ma być forma dokumentowa, ma stanowić formę o niższym stopniu sformalizowania niż forma pisemna, co przede wszystkim przejawia się w braku konieczności złożenia własnoręcznego podpisu. Wystarczające będzie ustalenie osoby składającej oświadczenie woli, przy czym nie ma znaczenia, czy nastąpi to na podstawie samej treści dokumentu, czy po sprawdzeniu np. informatycznego nośnika danych lub urządzenia, za pomocą którego złożono oświadczenie.
  5. Wprowadzenie formy dokumentowej do Kodeksu cywilnego będzie prowadzić do stworzenia prawnych ram funkcjonowania formy, która obecnie jest już w obrocie powszechnie stosowana (np. poczta elektroniczna, SMS), a z uwagi na coraz bardziej dynamiczny rozwój nowych technologii, stale zyskuje na znaczeniu. Forma dokumentowa, z uwagi na łatwość jej zachowania, ma przyczynić się do usprawnienia dokonywania czynności prawnych, przy jednoczesnym zachowaniu funkcji dowodowej stosownie do przepisów k.p.c. o mocy dowodowej dokumentów.
  6. Projekt zawiera propozycję wyodrębnienia expressis verbis formy elektronicznej. Umieszczenie definicji formy elektronicznej w odrębnym przepisie jednoznacznie przesądzi o tym, że stanowi ona odrębny, choć równoważny w stosunku do formy pisemnej, typ formy szczególnej. Takie rozwiązanie pozwala na rozstrzygnięcie od lat prowadzonej dyskusji w zakresie potrzeby wyróżnienia formy elektronicznej jako odrębnej formy czynności prawnej.
  7. Propozycja dodania pkt 3 w art. 81 § 2 k.c. jest konsekwencją stosowania nowych środków i sposobów komunikacji. Dosyć ogólne sformułowanie dotychczasowego § 2 pozwala na uznawanie, że czynność prawna ma datę pewną w razie stwierdzenia dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym − od daty dokumentu urzędowego, a więc także dokumentu sporządzonego i przechowywanego w postaci elektronicznej. Należy zauważyć, że przesłanie dokumentu na elektroniczną skrzynkę podawczą urzędu, a przez to dołączenie do niego urzędowego poświadczenia odbioru, spełnia przesłanki § 2 i jest możliwe do wykorzystania bez potrzeby zmiany k.c. Znakowanie czasem przez kwalifikowany podmiot świadczący usługi certyfikacyjne jest odpowiednikiem dołączania do dokumentu urzędowego poświadczenia odbioru (daty wpływu dokumentu do urzędu). Zmiana tej daty jest niemożliwa lub łatwo zauważalna, co spełnia wymogi, jakie stawia się dacie pewnej z art. 81 § 2 k.c., i odpowiada współczesnym potrzebom nowoczesnego obrotu. Proponowana zmiana uchyli wątpliwości doktryny pojawiające się na gruncie ustawy o podpisie elektronicznym, czy znakowanie czasem podpisu elektronicznego odnosi się do art. 81 § 1 k.c. czy art. 81 § 2 k.c.

Ponadto, omawiany projekt przewiduje wprowadzenie zmian w zakresie umowy pożyczki, zasady walutowości, a także wskazanie wprost w Kodeksie cywilnym, że przepisy o oświadczeniach woli stosuje się odpowiednio do innych oświadczeń (chodzi tu głównie o oświadczenia wiedzy lub przejawy uczuć).

Tekst projektu oraz jego uzasadnienia dostępny jest na stronie: http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/druk.xsp?nr=2678

Opracował: adwokat dr Mariusz Zelek

Kategoria: Co nowego w prawie