W dniu 20 lutego 2015 roku została uchwalona Ustawa o rzeczach znalezionych, która wejdzie w życie w dniu 21 czerwca 2015 roku. Jak sama nazwa wskazuje, ustawa dotyczy postępowania w przypadku znalezienia cudzej rzeczy, w szczególności praw i obowiązków znalazcy, w tym również prawa nabycia znaleziska. Ustawę stosuje się odpowiednio do zwierząt, które zabłąkały się lub uciekły, a nie obejmuje ona swoim zastosowaniem zabytków archeologicznych.
Zgodnie z ustawą, jeżeli znalazca rzeczy zna osobę uprawnioną do jej odbioru oraz jej miejsce pobytu powinien niezwłocznie tę osobę zawiadomić o znalezieniu rzeczy i zażądać jej odbioru.
W przypadku, gdy znalazca nie zna osoby uprawnionej lub nie wie, gdzie ona przebywa, powinien niezwłocznie zawiadomić właściwego starostę o znalezieniu rzeczy. W niektórych przypadkach konieczne jest przekazanie rzeczy staroście – dotyczy to rzeczy o większej wartości lub znaczeniu jak pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności, sprzęt i dokumenty wojskowe, rzeczy o wartości historycznej, naukowej itp. Jeśli rzecz została znaleziona w budynku lub w pomieszczeniu publicznym albo w środku transportu publicznego, zamiast staroście, rzecz należy oddać zarządcy budynku lub środka transportu.
Przy otrzymaniu zawiadomienia lub po otrzymaniu od znalazcy rzeczy starosta sporządza stosowny protokół oraz wystawia znalazcy dokument potwierdzający w/w czynności w postaci poświadczenia. Co ciekawe, starosta może odmówić przyjęcia rzeczy, której szacunkowa wartość nie przekracza 100 złotych, chyba że jest to rzecz o wartości historycznej, naukowej lub artystycznej. W przypadku odmowy przyjęcia rzeczy przez właściwego starostę znalazca albo właściwy zarządca może postąpić z rzeczą według swojego uznania.
Znaleziony dowód osobisty lub paszport, a także amunicję czy broń oddać należy bezpośrednio funkcjonariuszom Policji albo zarządcy budynku publicznego lub środka transportu publicznego, w którym znaleziono w/w przedmioty.
W przypadku znalezienia cudzej zguby w pomieszczeniu ustawa nakazuje zawiadomienie o tym fakcie osoby zajmującej pomieszczenie i przekazanie jej rzeczy, jeśli tego zażąda.
Znalazca przechowujący rzecz, który wykonał swoje ustawowe obowiązki, może żądać znaleźnego w wysokości jednej dziesiątej wartości rzeczy, jeżeli zgłosił swoje roszczenie najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej do jej odbioru. W przypadku gdy rzecz nie jest przechowywana przez znalazcę, znalazca może zawczasu powiadomić przechowującego, że zamierza żądać znaleźnego, co nakłada na przechowującego obowiązek przekazania znalazcy danych adresowych osoby, która odebrała rzecz. W takim przypadku znalazca może zgłosić żądanie zapłaty znaleźnego bezpośrednio do odbiory rzeczy w terminie miesiąca od dnia zawiadomienia znalazcy o wydaniu rzeczy.
W przypadku gdy rzecz znaleziona jest zabytkiem lub materiałem archiwalnym i stała się własnością Skarbu Państwa, znalazcy przysługuje nagroda, której wysokość ma zostać określona w ministerialnym rozporządzeniu (w chwili sporządzania niniejszego opracowania rozporządzenie nie zostało jeszcze wydane).
Starosta ma za zadanie poszukiwać adresu osoby uprawnionej do odbioru rzeczy i wezwać ją do odbioru. W przypadku gdy brak jest możliwości doręczenia osobie uprawnionej wezwania do odbioru rzeczy lub osoba ta jest nieznana, a szacunkowa wartość rzeczy przekracza 100 złotych, starosta dokonuje stosownych ogłoszeń o znalezieniu rzeczy przez okres jednego roku. Przepisy przewidują także prawo starosty do sprzedaży rzeczy znalezionej w szczególnych przypadkach, zwłaszcza, gdy jest to rzecz ulegającą szybkiemu zepsuciu lub której przechowanie byłoby związane z kosztami niewspółmiernie wysokimi w stosunku do jej wartości rynkowej.
Poniesione przez znalazcę lub przechowującego koszty przechowania rzeczy oraz koszty poszukiwania osoby uprawnionej do jej odbioru, obciążają osobę uprawnioną do odbioru rzeczy do wysokości wartości rzeczy w dniu odbioru, a znalazcy lub przechowującemu przysługuje prawo zatrzymania. Odbiór rzeczy od starosty możliwy jest jedynie po uregulowaniu kosztów jej przechowania. O wydaniu rzeczy osobie uprawnionej do jej odbioru oraz o jej adresie zamieszkania albo siedziby właściwy starosta niezwłocznie zawiadamia znalazcę, który zażądał znaleźnego.
Zgodnie ze znowelizowanym art. 187 Kodeksu cywilnego, rzecz znaleziona, która nie zostanie przez osobę uprawnioną odebrana w ciągu roku od dnia doręczenia jej wezwania do odbioru, a w przypadku niemożności wezwania – w ciągu dwóch lat od dnia jej znalezienia, staje się własnością znalazcy, jeżeli uczynił on zadość swoim obowiązkom. Nie dotyczy to zabytków oraz materiałów archiwalnych, które przechodzą na własność Skarbu Państwa. W przypadku gdy rzecz znaleziona nie została odebrana przez osobę uprawnioną do jej odbioru w terminie, właściwy starosta zawiadamia o tym znalazcę oraz wzywa go do odbioru rzeczy. W przypadku nieodebrania rzeczy przez znalazcę w wyznaczonym terminie właścicielem stanie się powiat.
Przepisy nowelizujące obowiązujące przepisy przewidują także zmianę ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami i utworzenie krajowego rejestru utraconych dóbr kultury, który obejmować ma utracone przez właściciela w wyniku popełnienia czynu zabronionego zabytki, muzealia, materiały archiwalne i biblioteczne. Rejestr będzie jawny i prowadzony w systemie teleinformatycznym. Odpisy z krajowego rejestru utraconych dóbr kultury wydawane będą na wniosek każdego, kto tego zażąda, a od dnia dokonania wpisu w w/w rejestrze nikt nie będzie mógł zasłaniać się nieznajomością danych ujawnionych w tym rejestrze. W stosunku do rzeczy wpisanych do rejestru wyłączona została możliwość zasiedzenia oraz nabycia od osoby nieuprawnionej (nowelizacja objęła art. 169, 170 i 174 kodeksu cywilnego). Ponadto, roszczenie właściciela o wydanie rzeczy (art. 222 § 1 kc), nie ulegnie przedawnieniu, jeżeli będzie dotyczyło rzeczy wpisanej do krajowego rejestru utraconych dóbr kultury.
Nowelizacji ulegną również inne przepisy kodeksu cywilnego, w tym przepisy dotyczące postępowania w przypadku znalezienia rzeczy, zmieniony został art. 187 i 189 kodeksu cywilnego, a szereg przepisów zostało uchylonych.
Przygotowała: adw. Agnieszka Wagemann – Smolańska