Częściowa utrata mocy przepisu art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych – wyrok TK z dnia 23 czerwca 2015 roku (SK 32/14)

Wśród uprawnień, które przysługują podmiotowi, któremu zostały naruszone autorskie prawa majątkowe, oprócz żądania zaniechania naruszania, usunięcia skutków naruszenia, zgodnie z art. 79 ust. 1 pkt 3 Ustawy z dnia 04 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych, należy albo żądanie naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych (art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. a) albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – poprzez zapłatę trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu (art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b).

Właśnie tym ostatnim uprawnieniem (przy zawinionym naruszeniu praw autorskich), w wyniku złożonej skargi konstytucyjnej, zajął się Trybunał Konstytucyjny, który w wyroku z dnia 23 czerwca 2015 roku (sygn.. akt: SK 32/14) stwierdził, że art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) in fine Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych jest niezgodny z art. 64 ust. 1 i 2 (ochrona prawa własności) w zw. z art. 31 ust. 3 (zasada proporcjonalności), w związku z art. 2 Konstytucji (zasada sprawiedliwości społecznej). Ponadto TK uznał, że ustawodawca, kierując się potrzebą ochrony twórców, wkroczył zbyt głęboko w wolność majątkową podmiotów naruszających w sposób zawiniony autorskie prawa majątkowe.

W przedmiotowej sprawie objętej skargą, organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi pozwała spółkę o zapłatę odszkodowania w wysokości trzykrotności opłaty licencyjnej, za zawinione naruszenie autorskich praw majątkowych, polegających na reemitowaniu programów w sieciach kablowych bez zawarcia umowy licencyjnej z tą organizacją. Wcześniej organizację i spółkę łączyła umowa licencyjna, a po jej wygaśnięciu – w związku z tym, że podmioty nie mogły dość do porozumienia w przedmiocie wysokości wynagrodzenia – spółka uiszczała na rzecz organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi wynagrodzenie wynikające z propozycji umowy licencyjnej przedstawionej przez tę organizację. Sądy uwzględniły powyższe powództwo i zasądziły odszkodowanie w wysokości trzykrotności opłaty licencyjnej, pomniejszając je o dokonane przez spółkę wpłaty.

Skarżąca spółka wskazała, że norma wynikająca z art. 79 ust.1 pkt 3 lit. b) in fine przedmiotowej ustawy, narusza prawo do równej ochrony własności i innych praw majątkowych, a także prawo do równego traktowania, ze względu na faworyzowanie uprawnień organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, oraz zasadę proporcjonalności.

Trybunał Konstytucyjny uznał, że nieprawidłowym rozwiązaniem jest umożliwienie uprawnionym z tytułu autorskich praw majątkowych dochodzenia roszczenia odszkodowawczego, które jest oderwane od wielkości poniesionej szkody i stanowi wielokrotność rzeczywiście poniesionej szkody. Takie rozwiązanie – według Trybunału – narusza zasadę proporcjonalności, ponieważ zostają zaburzone proporcje między wielkością poniesionej szkody a tym odszkodowaniem, a w konsekwencji prowadzi do zbyt dotkliwej sankcji wobec podmiotu, który naruszył autorskie prawa majątkowe.

Nie ulega wątpliwości, że celem ustawodawcy była pełna ochrona twórców. Według Trybunału Konstytucyjnego jednak ten cel naruszył wolność majątkową podmiotów, które naruszyły w sposób zawiniony autorskie prawa majątkowe.

Z dniem 01 lipca 2015 roku, w/w przepis utracił moc w zakresie, w jakim uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa, naprawienia wyrządzonej szkody poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej – w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu.

Oczywiście uprawnionym z tytułu autorskich praw majątkowych w dalszym ciągu przysługują inne uprawnienia wskazane w art. 79 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, w tym w szczególności roszczenie naprawienia szkody na zasadach ogólnych.

Nie ulega wątpliwości, że opisywany wyrok należy ocenić jako istotnie utrudniający egzekucję swoich praw podmiotom, których autorskie prawa majątkowe zostały naruszone.

Utrata mocy art. 79 ust. 1 pkt 3 lit b) Ustawy o prawie autorskim w zakresie w jakim uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa, naprawienia wyrządzonej szkody poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej – w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, ma doniosłe znaczenie praktyczne dla stron już wszczętych postępowań sądowych o zapłatę odszkodowania w wysokości 3-krotności wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Zgodnie z art. 316 § 1 KPC, sąd wydaje wyrok na podstawie stanu prawnego i faktycznego istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy. Jeśli dzień 1 lipca 2015 roku (wejście w życie utraty mocy opisywanego przepisu) przypadł na okres między zamknięciem rozprawy a ogłoszeniem wyroku, zgodnie z art. 316 § 2 KPC, rozprawa powinna być otwarta na nowo, a wyrok powinien zostać oparty już na przepisach prawa, które nie przewidują możliwości odszkodowania w wysokości 3-krotności wynagrodzenia. Pojawia się jednak pytanie, czy Sąd będzie mógł orzec obowiązek zapłaty odszkodowania stanowiącego 2- krotność wynagrodzenia (art. 79 ust. 1 pkt 3 lit b in principio), czy konieczne będzie po stronie powoda żądanie odszkodowania na zasadach ogólnych, co wiąże się z koniecznością po stronie powoda wykazania szkody, w tym jej wysokości, związku przyczynowego oraz winy. Trybunał Konstytucyjny jeszcze nie przygotował pisemnego uzasadnienia wyroku i póki co trudno odpowiedzieć, jakie konsekwencje będzie miało opisane wyżej rozstrzygnięcie TK dla spraw już wszczętych.

Co ciekawe, również I Prezes SN w „Uwagach o stwierdzonych nieprawidłowościach i lukach w prawie” (dokument dostępny: http://sn.pl/osadzienajwyzszym/Uwagi_PPSN_luki_w_prawie/luki-w-prawie-2015.pdf), stwierdził, że przepisy dotyczące odszkodowań za naruszanie praw twórców mogą być niezgodne z prawem unijnym, w szczególności dyrektywą 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej, zgodnie z której motywem 26 odszkodowanie nie ma być zbieżne z tzw. odszkodowaniem karnym. Według I Prezes SN, funkcja represyjna art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) cytowanej ustawy znacznie przewyższa funkcję kompensacyjną charakterystyczną dla prawa cywilnego. Poza tym – zgodnie z w/w Uwagami, odszkodowanie ryczałtowe powinno być stosowane w sposób elastyczny, a nie automatyczny.

Cały wyrok z 23 czerwca 2015 roku dostępny jest na stronie Trybunału Konstytucyjnego: http://trybunal.gov.pl/rozprawy/wyroki/art/8389-prawo-autorskie-ochrona-majatkowych-praw-autorskich-odszkodowanie/

Przygotowała: adw. Anna Zagierska