Z dniem 1 lipca 2015 roku art. 217c Kodeksu karnego wykonawczego uzyskał nowe brzmienie na mocy nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 20 lutego 2015 roku o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r., poz. 396).

Obecna treść art. 217c KKW

Aktualnie przepis art. 217c KKW brzmi następująco:

㤠1. Tymczasowo aresztowany:

1) może korzystać z aparatu telefonicznego, z zastrzeżeniem § 2 i 3, na zasadach określonych w regulaminie organizacyjno-porządkowym wykonywania tymczasowego aresztowania, za zgodą organu, do którego dyspozycji pozostaje,

2) nie może korzystać z innych środków łączności przewodowej i bezprzewodowej.

  • 2. Organ, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje, wydaje zarządzenie o zgodzie na korzystanie z aparatu telefonicznego, chyba że zachodzi uzasadniona obawa, że zostanie ona wykorzystana:

1) w celu bezprawnego utrudniania postępowania karnego,

2) do popełnienia przestępstwa, w szczególności podżegania do przestępstwa.

  • 3. W wypadku gdy tymczasowo aresztowany pozostaje do dyspozycji kilku organów, wymagana jest zgoda każdego z nich, chyba że organy te zarządzą inaczej.
  • 4. Na zarządzenie o odmowie wyrażenia zgody na korzystanie z aparatu telefonicznego tymczasowo aresztowanemu przysługuje zażalenie do sądu, do którego dyspozycji pozostaje. Zażalenie na zarządzenie prokuratora rozpoznaje prokurator nadrzędny. „;

Poprzednio obowiązujący art. 217c KKW i wyrok TK

Uprzednio obowiązująca treść art. 217c KKW wprowadzonego do KKW z dniem 1 września 2003 roku, była następująca:

„Tymczasowo aresztowany nie może korzystać z aparatu telefonicznego oraz innych środków łączności przewodowej i bezprzewodowej”.

Omawiany przepis w obowiązującym od 2003 roku kształcie z dniem 4 czerwca 2015 roku utracił moc w zakresie, w jakim bezwzględnie zakazywał korzystania z aparatu telefonicznego przez tymczasowo aresztowanego w celu porozumiewania się z obrońcą. Stało się tak na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 listopada 2014 roku

sygn. K 54/13, w którym Trybunał orzekł w sposób następujący:

  1. Art. 217c ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557, ze zm.) w zakresie, w jakim bezwzględnie zakazuje korzystania z aparatu telefonicznego przez tymczasowo aresztowanego w celu porozumiewania się z obrońcą, jest niezgodny z art. 42 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
  2. Przepis wymieniony w części I, w zakresie tam wskazanym, traci moc obowiązującą z upływem 6 (sześciu) miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

W uzasadnieniu wyroku Trybunał Konstytucyjny stwierdził m. in., że:

  1. Normatywną treść przepisu nadawać może także praktyka jego stosowania. Ukształtowany w procesie stosowania prawa określony sposób rozumienia przepisu odbiegać może dalece od literalnego brzmienia, jakie nadał mu prawodawca. Przedmiotem kontroli konstytucyjności jest treść, jaką przepisy prawa nabrały w drodze utrwalonej praktyki ich stosowania. Kwestionowany art. 217c KKW w praktyce stosowania rozumiany był przez organy państwa jako wyłączający możliwość telefonicznego porozumiewania się tymczasowo aresztowanego z obrońcą.
  2. Prawo tymczasowo aresztowanego do porozumiewania się z obrońcą należy uznać za oczywisty element prawa do obrony przysługującego tymczasowo aresztowanemu (zob. art. 215 § 1 i 2 KKW oraz art. 6 KPK). Konstytucyjną podstawę tego prawa stanowi art. 42 ust. 2 Konstytucji, określający prawo do obrony w postępowaniu karnym i innych postępowaniach represyjnych (zob. wyrok z 17 lutego 2004 r., sygn. SK 39/02, cz. III, pkt 3). Tę samą podstawę konstytucyjną wskazuje się w nauce prawa. Prawo tymczasowo aresztowanego do porozumiewania się z obrońcą ma swoje umocowanie również w aktach prawa międzynarodowego. Prawo oskarżonego do swobodnych kontaktów z obrońcą należy do podstawowych standardów prawa międzynarodowego.
  3. Zapewnienie tymczasowo aresztowanemu swobodnego kontaktu z obrońcą ma podstawowe znaczenie dla zagwarantowania mu prawa do obrony. Tymczasowo aresztowany, który został pozbawiony takiego kontaktu, nie ma bowiem w rzeczywistości możliwości przygotowania się do obrony. Już samo tymczasowe aresztowanie ogranicza możliwości w zakresie przygotowania się do obrony. Widać to szczególnie w porównaniu z sytuacją oskarżonego odpowiadającego z wolnej stopy.
  4. Prawo do telefonicznego porozumiewania się osoby tymczasowo aresztowanej z obrońcą lub adwokatem zostało wyraźnie przewidziane w ustawodawstwie niektórych państw europejskich (np. Niemcy, Francja, Czechy).
  5. Wymaganie, by konstytucyjne prawo do obrony było realne i efektywne, oznacza m.in., że kontakt z obrońcą, dotyczący spraw związanych z toczącym się postępowaniem, musi być swobodny i możliwie łatwy. Łatwość porozumiewania się z obrońcą zależy m.in. od tego, jakie środki komunikacji bezpośredniej ma tymczasowo aresztowany. Jeżeli zakazu korzystania z określonego środka komunikacji nie da się konstytucyjnie usprawiedliwić, to zakaz ten należy uznać za naruszający konstytucyjne prawo do obrony (art. 42 ust. 2 Konstytucji). Takie naruszenie może być uznane za zgodne z Konstytucją, ale przy łącznym spełnieniu przesłanek ograniczeń w korzystaniu z konstytucyjnych wolności i praw określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji.
  6. Zakaz telefonicznego porozumiewania się tymczasowo aresztowanego z obrońcą nie w każdej sytuacji służy realizacji celów stosowania tymczasowego aresztowania i celów postępowania karnego jako całości. Stąd też nie można tego ograniczenia w każdym wypadku traktować jako niezbędnego do osiągnięcia tych celów. Nie zawsze będzie ono także konieczne do realizacji którejkolwiek z wartości wymienionych w art. 31 ust. 3 zdanie pierwsze Konstytucji.
  7. Wyrok Trybunału nie wyklucza możliwości nadzorowania takich kontaktów przez organ, w którego dyspozycji pozostaje tymczasowo aresztowany na zasadach ogólnych przewidzianych w KKW (art. 215 § 1 KKW), ani też wprowadzenia przez ustawodawcę pewnych szczegółowych uregulowań w tym zakresie, z uwzględnieniem zasad wynikających z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Aktualny stan prawny – konsekwencje nowelizacji

W wyniku nowelizacji art. 217c KKW zasadą staje się dopuszczalność kontaktowania się przez osobę tymczasowo aresztowaną z obrońcą drogą telefoniczną. Wymagana jest tu zgoda organu, do dyspozycji którego pozostaje osoba tymczasowo aresztowana, jednakże odmowa udzielenia takiej zgody może być uzasadniona jedynie realną obawą, że możliwość kontaktu telefonicznego zostanie wykorzystana do popełnienia przestępstwa lub w celu bezprawnego utrudniania postępowania karnego.

Trudno aktualnie przewidzieć, w jaki sposób będą interpretowane przesłanki umożliwiające odmowę udzielenia zgody na telefoniczny kontakt osoby tymczasowo aresztowanej z obrońcą. Istnieje ryzyko nadużywania przez organy postępowania uprawnienia do odmowy udzielenia zgody na kontakt telefoniczny z obrońcą podobnie jak ma to nierzadko miejsce w przypadku odmowy dostępu do akt postępowania przygotowawczego w powołaniu na przesłanki wynikające z art. 156 KPK. Niebezpieczeństwa tego, jak się wydaje, nie niweluje skutecznie treść art. 217c § 4 KKW przewidującego możliwość złożenia zażalenia na odmowę wydania zgody na kontakt telefoniczny ze strony tymczasowo aresztowanego. Konstrukcja tego przepisu budzi wątpliwości co do jego praktycznej skuteczności, ponieważ w postępowaniu przygotowawczym ostatecznie decyzja w tym przedmiocie pozostaje w gestii prokuratora (zażalenie kierowane jest do prokuratora nadrzędnego), natomiast w postępowaniu jurysdykcyjnym, jak wynika z art. 217c KKW, zażalenie przysługuje do sądu, w którego dyspozycji oskarżony pozostaje, w sytuacji, w której zaskarżane zarządzenie wydaje organ, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje. W istocie zatem dany sąd będzie rozpoznawał zażalenie na wydane przez siebie zarządzenie.

Wydaje się, że praktyka stosowania znowelizowanego art. 217c KKW w zakresie udzielenia zgody na kontakt telefoniczny z obrońcą może polegać na jej wydawaniu wyłącznie na skutek wniosku tymczasowo aresztowanego lub obrońcy, organy postępowania nie będą natomiast skłonne wydawać takiej zgody z urzędu. Można także spodziewać się, że organy domagać się będą wskazywania konkretnego numeru telefonu przypisanego indywidualnie do danej osoby, z którą oskarżonemu będzie wolno się kontaktować (przypadki takie zdarzyły się już w praktyce stosowania nowego art. 217c KKW). W związku z tym mogą pojawić się w praktyce problemy ze wskazywaniem jako numeru kontaktowego numeru telefonu stacjonarnego umiejscowionego w kancelarii (zwłaszcza wieloosobowej). Należy jednak mieć nadzieję, że nie dojdzie do wprowadzania zbyt daleko idących restrykcji w korzystaniu z uprawnienia do porozumiewania się telefonicznie z obrońcą, które poważnie utrudniałyby bądź nawet niweczyły możliwość realnego korzystania z tego prawa i pozostawałyby w sprzeczności z przywołanym powyżej wyrokiem TK.

Niewątpliwie, jeśli praktyka stosowania art. 217c KKW polegać będzie na ścisłym jego rozumieniu i wydawaniu zarządzeń o odmowie udzielenia zgody na kontakt telefoniczny z obrońcą tylko w takich przypadkach, w których rzeczywiście, obiektywnie ziszczą się przesłanki takiej odmowy, wówczas omawiany przepis może stanowić zarówno dla osób tymczasowo aresztowanych jak i ich obrońców duże ułatwienie. Dotychczas w celu skomunikowania się z obrońcą tymczasowo aresztowany mógł w zasadzie jedynie korzystać z poczty tradycyjnej, co wymagało przynajmniej kilku dni i utrudniało istotnie przygotowanie się do obrony czy ustalenie taktyki procesowej. Tymczasowo aresztowany nie miał możliwości szybkiego przekazania informacji o potrzebie osobistego spotkania z obrońcą inaczej, aniżeli drogą pocztową. Obrońca nie miał z kolei możliwości szybkiego kontaktu z tymczasowo aresztowanym w inny sposób, aniżeli przez osobistą wizytę w areszcie śledczym, co z punktu widzenia przekazywanych informacji nie zawsze było konieczne. Ułatwienia związane z prawidłowym funkcjonowaniem art. 217c KKW będą odczuwalne szczególnie w tych przypadkach, w których obrońca prowadzi działalność w miejscu oddalonym od aresztu śledczego, w którym przebywa dany podejrzany/oskarżony.

Warto ubocznie zauważyć, że nowe brzmienie art. 217c KKW nie ogranicza dopuszczalności kontaktowania się drogą telefoniczną przez aresztowanego do kontaktów jedynie ze swoim obrońcą. Tym samym de iure osoba tymczasowo aresztowana ma także możliwość prowadzenia takiej formy kontaktu z innymi osobami.

Przygotował: adw. dr Mariusz Zelek

Kategoria: Co nowego w prawie