W dniu 29 września 2015 roku w Dzienniku ustaw pod pozycją 1485 ogłoszono ustawę z dnia 24 lipca 2015 roku – Prawo o zgromadzeniach. Przepisy tego aktu normatywnego uchyliły regulacje ustawy z dnia 5 lipca 1990 roku – Prawo o zgromadzeniach i weszły w życie w terminie 14 dni od daty ich ogłoszenia (13 października 2015 roku).
W zamierzeniu projektodawców ustawy jednym z jej celów jest realizacja wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 września 2014 r., sygn. akt K 44/12 oraz wytycznych wskazanych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z dnia 3 maja 2007 r. w sprawie Bączkowski i inni przeciwko Polsce (skarga nr 1543/06). We wspomnianym wyroku TK zakwestionowano wynikający z ustawy z 1990 roku brak ochrony zgromadzeń publicznych mniejszych niż 15-osobowe, zbyt długi termin (3 dni robocze) na zawiadomienie organu gminy o zgromadzeniu, w tym brak regulacji umożliwiającej zgromadzenia spontaniczne, regulacje uniemożliwiające odbywanie później zgłoszonych zgromadzeń, które miałyby się odbywać w tym samym miejscu i czasie, co zgromadzenia zgłoszone wcześniej oraz przewlekłą procedurę odwoławczą od zakazu zgromadzenia.
Najważniejsze zmiany wprowadzone ustawą z 2015 roku w stosunku do regulacji ustawy z 1990 roku sprowadzają się do następujących kwestii:
- ustawa z 1990 r. definiowała pojęcie „zgromadzenia” przez użycie kryterium liczebności, wyłączając tym samym z zakresu zgromadzeń zgrupowania poniżej 15 osób (art. 1 ust. 2 z 1990), podczas gdy definicja w ustawie z 2015 roku nie ogranicza wolności zgromadzeń z uwagi na liczbę jego uczestników (art. 3 ust. 1 z 2015);
- ustawa z 1990 roku przewidywała obowiązek zgłoszenia zamiaru zgromadzenia najpóźniej na trzy dni robocze przed planowaną datą jego zorganizowania, a najwcześniej 30 dni przed datą zgromadzenia (art. 7 ust. 1 z 1990), podczas gdy w myśl ustawy z 2015 roku organizator zgromadzenia zawiadamia organ gminy o zamiarze zorganizowania zgromadzenia w taki sposób, aby wiadomość dotarła do organu nie wcześniej niż na 30 dni i nie później niż na 6 dni przed planowaną datą zgromadzenia (art. 7 ust. 1 z 2015);
- w ustawie z 2015 roku wprowadzono regulację dotyczącą zgromadzenia spontanicznego (definiowanego jako zgromadzenie, które odbywa się w związku z zaistniałym nagłym i niemożliwym do wcześniejszego przewidzenia wydarzeniem związanym ze sferą publiczną, którego odbycie w innym terminie byłoby niecelowe lub mało istotne z punktu widzenia debaty publicznej – art. 3 ust. 2 z 2015), podczas gdy w ustawie z 1990 roku regulacji takiej brak; zgromadzenie takie nie jest objęte obowiązkiem uprzedniego złożenia zawiadomienia o zamiarze jego odbycia; w ustawie zostały natomiast wymienione przesłanki, których zaistnienie prowadzi do rozwiązania takiego zgromadzenia (art. 28 ust. 1 z 2015).
- w myśl ustawy z 2015 roku organizator zgromadzenia zawiadamia organ gminy o zamiarze zorganizowania zgromadzenia pisemnie, za pomocą faksu, ustnie do protokołu lub za pomocą środków komunikacji elektronicznej (art. 9 ust. 1 z 2015);
- zgodnie z ustawą z 2015 roku organ gminy wydaje decyzję o zakazie zgromadzenia nie później niż na 96 godzin przed planowaną datą zgromadzenia (art. 14 z 2015) i udostępnia ją niezwłocznie w Biuletynie Informacji Publicznej (art. 15 ust. 1 z 2015);
- w zakresie odwołania od decyzji o zakazie zgromadzenia ustawa z 2015 roku wprowadza mechanizmy podobne do procedury związanej z rozpoznawaniem protestów wyborczych – odwołanie od decyzji o zakazie zgromadzenia wnosi się bezpośrednio do sądu okręgowego właściwego ze względu na siedzibę organu gminy w terminie 24 godzin od jej udostępnienia w Biuletynie Informacji Publicznej (art. 16 ust. 1 z 2015); sąd okręgowy rozpatruje odwołanie od decyzji o zakazie zgromadzenia w postępowaniu nieprocesowym niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 24 godzin od wniesienia odwołania (art. 16 ust. 3 z 2015); na postanowienie sądu okręgowego przysługuje w terminie 24 godzin od jego wydania zażalenie do sądu apelacyjnego, który rozpoznaje je w terminie 24 godzin, natomiast od postanowienia sądu apelacyjnego nie przysługuje skarga kasacyjna i podlega ono natychmiastowemu wykonaniu (art. 16 ust. 7 z 2015);
- ustawa z 2015 roku wprowadza możliwość skorzystania z uproszczonego postępowania w sprawach zgromadzeń, w przypadku gdy organizator zgromadzenia uzna, że planowane zgromadzenie nie będzie powodować utrudnień w ruchu drogowym, a w szczególności powodować zmiany w jego organizacji (art. 21-26 z 2015).
Całość uzasadnienia projektu ustawy dostępna jest pod adresem: http://bip.kprm.gov.pl/kpr/bip-rady-ministrow/projekty-ustaw-przeslan/2887,Projekty-ustaw-przeslane-do-Sejmu-RP.html
Przygotował: adw. dr Mariusz Zelek