W dniu 1 stycznia 2016 roku weszła w życie Ustawa z dnia 10 września 2015 roku o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów. Przede wszystkim w niniejszym opracowaniu chciałabym zwrócić uwagę na zmiany Kodeksu postępowania cywilnego i Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych wprowadzone w/w ustawą.

Przepisy dotychczasowe będziemy jeszcze stosować do postępowań wszczętych na podstawie KPC i niezakończonych przed 1 stycznia 2016 roku.

W art. 103 § 2 KPC wskazującym kiedy w szczególności sąd może włożyć na stronę obowiązek zwrotu kosztów, wywołanych ich niesumiennym lub oczywiście niewłaściwym postępowaniem, zmieniono wyrażenie: „nieusprawiedliwiona odmowa poddania się mediacji” na „oczywiście nieuzasadniona odmowa poddania się mediacji”.

Istotną dla nas jako pełnomocników zmianą jest wprowadzenie do art. 109 § 2 KPC nowego czynnika, które Sąd bierze pod uwagę, orzekając o wysokości przyznanych stronie kosztów procesu, w postaci czynności pełnomocnika podjętych w celu polubownego rozwiązania sporu, również przed wniesieniem pozwu. Ten zapis ma zmobilizować pełnomocników profesjonalnych do namawiania swoich klientów na polubowne możliwości załatwienia sporu.

Norma wyrażona w art. 1833 KPC o obowiązku mediatora do zachowania bezstronności przy prowadzeniu mediacji, została dodatkowo skonkretyzowana w nowym ust. 2 o obowiązek mediatora do niezwłocznego ujawnienia stronom okoliczności, które mogłyby wzbudzić wątpliwości co do jego bezstronności.

Ustawodawca wskazał wyraźnie również, że mediator może wykorzystywać różne metody zmierzające do polubownego rozwiązania sporu, w tym poprzez wspieranie stron w formułowaniu przez nie propozycji ugodowych lub wskazanie – na zgodny wniosek stron – sposobów rozwiązania sporu, które nie są wiążące dla stron (art. 1833a KPC).

Obowiązek zachowania w tajemnicy faktów, o których dowiedziano się w związku z postępowaniem mediacyjnym, został rozszerzony również na strony i inne osoby biorące udział w postępowaniu mediacyjnym (art. 1834 § 2 KPC). Bez zmian pozostała możliwość zwolnienia mediatora i innych osób biorących udział w mediacjach z tego obowiązku przez strony.

Szczególnej uwagi wymaga zmiana art. 1838 KPC. Wprowadzona została zasada, że sąd może skierować strony do mediacji na każdym etapie postępowania – poza postępowaniem upominawczym i nakazowym, chyba że doszło do skutecznego wniesienia zarzutów (wcześniej jedynie do zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę, a potem jedynie na zgodny wniosek stron). Nie obowiązuje już zasada, że sąd może skierować do mediacji jedynie raz w trakcie całego postępowania.

Zgodnie z art. 1838 § 4 i 6 KPC,  Przewodniczący może wezwać strony do udziału w spotkaniu informacyjnym dotyczącym polubownych metod rozwiązywania sporów, w szczególności mediacji. Spotkanie informacyjne może prowadzić sędzia, referendarz sądowy, urzędnik sądowy, asystent sędziego lub stały mediator. Jeżeli strona bez uzasadnienia nie stawi się na spotkanie informacyjne lub posiedzenie niejawne, sąd może obciążyć ją kosztami nakazanego stawiennictwa poniesionymi przez stronę przeciwną.

Z kolei zgodnie ze znowelizowanym art. 1839 § 1 KPC, mediator ma prawo do zapoznania się z aktami sprawy, chyba że strona w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia postanowienia kierującego strony do mediacji nie wyrazi zgody na zapoznanie się mediatora z aktami.

W celu przyspieszenia rozpoczęcia postępowania mediacyjnego, przewodniczący jest zobowiązany niezwłocznie przekazać mediatorowi dane kontaktowe stron oraz ich pełnomocników, w szczególności numery telefonów i adresy poczty elektronicznej, o ile je posiadają.

Został również wydłużony czas trwania mediacji – z 1 miesiąca do 3 miesięcy. Oczywiście nadal na zgodny wniosek stron (dodatkowo także z innych ważnych powodów) termin ten może zostać przez sąd przedłużony (art. 18310 § 1 KPC).

Koniecznym dodatkowym elementem pozwu (pkt 3 w art. 187 § 1 KPC) jest umieszczenie informacji czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia.

Zostało również wyraźnie przewidziane, że do skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego stosuje się odpowiednio przepis art. 368 KPC (wymogi dot. apelacji) – art. 1207 KPC.

Proszę zwrócić uwagę, że został skrócony termin na złożenie skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego – z trzech do dwóch miesięcy od dnia doręczenia wyroku (art. 1208 KPC).

Co prawda wcześniej art. 1207 § 2 KPC przewidywał, że do postępowania o uchylenie wyroku sądu polubownego stosuje się odpowiednio przepisy księgi I części I KPC ( i na tej podstawie przysługiwała skarga kasacyjna), to obecnie art. 1208 § 3 KPC wyraźnie wskazuje, że od wyroku wydanego w postępowaniu ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego przysługuje skarga kasacyjna. Można także żądać wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem w przedmiocie uchylenia wyroku sądu polubownego oraz stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego wyroku wydanego w tym przedmiocie.

Z kolei w Ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, do wydatków zostały dopisane koszty mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd (pkt 10 w art. 5 ust.10 UKSC, w związku z tym uchylony został art. 6 UKSC, który wskazywał, że koszty mediacji nie stanowią wydatków).

Dotychczas UKSC przewidywała jedną opłatę w postępowaniach pojednawczych – 40 zł (art. 23 pkt 3). Po 1 stycznia 2016 roku, opłata 40 zł dotyczy jedynie wniosku o przeprowadzenie postępowania pojednawczego w sprawach o prawa majątkowe, gdy wartość przedmiotu sporu nie przekracza 10.000 złotych. Natomiast w sprawach o prawa niemajątkowe lub prawa majątkowe, gdy wartość przedmiotu sporu przekracza 10.000 złotych, opłata za wniosek o przeprowadzenie tego postępowania wynosi 300 zł (art. 24 ust. 1 pkt 5 UKSC). Z kolei wnioski o inne czynności w postępowaniu pojednawczym dotyczącym praw niemajątkowych lub praw majątkowych z WPS większym niż 10.000 zł, opłacane są teraz w wysokości 200 zł.

Gdy postępowanie zakończy się zawarciem ugody przed rozpoczęciem rozprawy przed sądem I instancji, sąd zwraca całość opłaty od pisma wszczynającego postępowanie. (art. 79 ust. 1 lit. 1 pkt h UKSC). Jeśli ugodę zawarto po rozpoczęciu rozprawy, zwrócona zostanie ¾ opłaty (art. 79 ust. 1 lit. 2 pkt a UKSC).

Przygotowała: adw. Anna Zagierska