W dniu 17 kwietnia 2016 roku weszła w życie ustawa z 5.8.2015 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1634). Nowelizacja dotyczy kilku kwestii z zakresu prawa gospodarczego, w tym m.in. tzw. misselingu (sprzedaży produktów – w szczególności finansowych – niedopasowanych do potrzeb konsumenta). Ustawa wprowadza nowe instrumenty prawne, którymi może posługiwać się Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (np. tzw. tajemniczego klienta).

Najgłębsze zmiany wprowadza jednak wspomniana ustawa w systemie abstrakcyjnej kontroli wzorców umownych nakierowanej na ujawnienie niedozwolonych (abuzywnych) klauzul umownych. Przed wejściem nowelizacji w życie abstrakcyjna kontrola wzorców odbywała się w postępowaniu cywilnym o uznanie postanowień wzorca za niedozwolone, a regulację tego postępowania zawierały art. 47936-47945 KPC. Postępowanie toczyło się przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Zmiany dokonane omawianą nowelizacją mają charakter systemowy. Abstrakcyjna kontrola wzorców została przesunięta z postępowania cywilnego do postępowania administracyjnego. Po zmianach kontrola odbywa się w ramach postępowania prowadzonego przez Prezesa UOKIK, natomiast rola SOKIK sprowadza się do rozpoznawania odwołań od orzeczeń Prezesa UOKIK, na podobnej zasadzie jak w przypadku innego rodzaju orzeczeń tego organu (np. w sprawach dotyczących naruszenia zbiorowych interesów konsumentów). Z tego względu regulacja problematyki abstrakcyjnej kontroli wzorca została aktualnie usunięta z Kodeksu postępowania cywilnego i zamieszczona w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów.

Należy podkreślić, że indywidualna kontrola postanowień wzorca będzie odbywać się na dotychczasowych zasadach – w toku postępowań sądowych można zatem wykazywać brak związania konkretnego konsumenta danymi postanowieniami wzorca z uwagi na ich abuzywność.

W aktualnym stanie prawnym postępowanie administracyjne w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone wszczyna Prezes UOKIK z urzędu. Przewidziano możliwość złożenia zawiadomienia o podejrzeniu stosowania niedozwolonych postanowień umownych, przy czym możliwość złożenia zawiadomienia przyznano określonemu kręgowi podmiotów, których listę wskazano w art. 99a. Postępowanie administracyjne prowadzone jest w interesie publicznym, na organie administracji spoczywa obowiązek wszechstronnego zbadania sprawy. Prezes UOKiK w modelu administracyjnym, w przeciwieństwie do obowiązującego uprzednio modelu sądowego, nie jest związany zakresem „żądania” strony inicjującej postępowanie. Postępowanie jest wszczynane z urzędu, a zawiadomienie składane przez konsumenta czy inny uprawniony podmiot nie ogranicza zakresu postępowania.

Nie wszczyna się postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, jeżeli od końca roku, w którym zaprzestano ich stosowania, upłynęły 3 lata (art. 99f).

Stroną postępowania jest każdy, wobec kogo zostało wszczęte postępowanie w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Prezes UOKiK wydaje postanowienie o wszczęciu postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone i zawiadamia o tym strony. Prezes UOKiK może dopuścić do udziału w postępowaniu w charakterze podmiotu zainteresowanego podmiot uprawniony do złożenia zawiadomienia, jeżeli uzna, że udział takiego podmiotu w postępowaniu może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, przy czym podmiotowi temu nie przysługuje prawo do wniesienia odwołania od decyzji kończącej postępowanie (szerzej zob. art. 99b i 99c).

Prezes UOKIK wydaje decyzję o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone i zakazującą jego wykorzystywania, jeżeli po przeprowadzeniu postępowania stwierdzi naruszenie zakazu stosowania we wzorcach umów zawieranych z konsumentami niedozwolonych postanowień umownych. W decyzji Prezes Urzędu przytacza treść postanowienia wzorca umowy uznanego za niedozwolone i może określić środki usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a, w szczególności zobowiązać przedsiębiorcę do:

1) poinformowania konsumentów, będących stronami umów zawartych na podstawie wzorca, o którym mowa w ust. 1, o uznaniu za niedozwolone postanowienia tego wzorca – w sposób określony w decyzji;

2) złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia o treści i w formie określonej w decyzji.

Wydając decyzję w sprawie stosowania niedozwolonych postanowień umownych, Prezes UOKiK może nałożyć na przedsiębiorcę karę w wysokości do 10% obrotu osiągniętego w roku poprzedzającym wydanie decyzji (art. 106a ust. 1 pkt 3a). Jest to kara analogiczna do kar nakładanych przez Prezesa UOKiK na przedsiębiorców za naruszenie innych zakazów określonych w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów (dotyczących praktyk ograniczających konkurencję, praktyk naruszających zbiorowy interes konsumentów oraz dokonania koncentracji bez zgody Prezesa UOKiK). Rozwiązanie takie spowodowało konieczność uchylenia art. 138b Kodeksu wykroczeń, który typizował wykroczenie polegające na niepodporządkowaniu się obowiązkowi usunięcia z wzorców umownych postanowień uznanych przez sąd za niedozwolone.

Odwołanie od decyzji rozpoznaje Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w trybie określonym w art. 47928-47935 KPC. Prawomocna decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji.

Postępowanie powinno zakończyć się w terminie 4 miesięcy, a w sprawach szczególnie skomplikowanych – 5 miesięcy od jego wszczęcia (art. 99e). Są to terminy takie same, jak w przypadku terminów określonych do przeprowadzenia postępowań w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.

—————————————————————————————————————

Najważniejsze rozwiązania wprowadzone do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów prezentują się następująco:

DZIAŁ IIIA. ZAKAZ STOSOWANIA NIEDOZWOLONYCH POSTANOWIEŃ WZORCÓW UMÓW. 

ROZDZIAŁ 1. NIEDOZWOLONE POSTANOWIENIA WZORCÓW UMÓW.

Art. 23a Zakazane jest stosowanie we wzorcach umów zawieranych z konsumentami niedozwolonych postanowień umownych, o których mowa w art. 3851§ 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny.

ROZDZIAŁ 2. DECYZJE W SPRAWACH O UZNANIE POSTANOWIEŃ WZORCA UMOWY ZA NIEDOZWOLONE.

Art. 23b

  1. Prezes Urzędu wydaje decyzję o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone i zakazującą jego wykorzystywania, jeżeli stwierdzi naruszenie zakazu określonego w art. 23a. W decyzji Prezes Urzędu przytacza treść postanowienia wzorca umowy uznanego za niedozwolone.
  2. W decyzji, o której mowa w ust. 1, Prezes Urzędu może określić środki usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a, w szczególności zobowiązać przedsiębiorcę do:

1) poinformowania konsumentów, będących stronami umów zawartych na podstawie wzorca, o którym mowa w ust. 1, o uznaniu za niedozwolone postanowienia tego wzorca – w sposób określony w decyzji;

2) złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia o treści i w formie określonej w decyzji.

  1. W decyzji, o której mowa w ust. 1, Prezes Urzędu może nakazać publikację decyzji w całości lub w części, z zaznaczeniem, czy decyzja ta jest prawomocna, w określonej w niej formie, na koszt przedsiębiorcy.
  2. Środki, o których mowa w ust. 2, powinny być proporcjonalne do wagi i rodzaju naruszenia oraz konieczne do usunięcia jego skutków.

Art. 23c

  1. Jeżeli przedsiębiorca przed wydaniem decyzji, o której mowa w art. 23b ust. 1, zobowiąże się do podjęcia lub zaniechania określonych działań zmierzających do zakończenia naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a, lub usunięcia skutków tego naruszenia, Prezes Urzędu może, wydając decyzję, o której mowa w art. 23b ust. 1, zobowiązać przedsiębiorcę do wykonania tych zobowiązań.
  2. W decyzji, o której mowa w ust. 1, Prezes Urzędu może określić termin wykonania zobowiązań.
  3. W decyzji, o której mowa w ust. 1, Prezes Urzędu nakłada na przedsiębiorcę obowiązek składania w wyznaczonym terminie informacji o stopniu realizacji zobowiązań.
  4. W przypadku wydania decyzji, o której mowa w ust. 1, przepisów art. 23b ust. 2 pkt 1 i art. 106 ust. 1 pkt 3a nie stosuje się.
  5. Prezes Urzędu może, z urzędu, uchylić decyzję, o której mowa w ust. 1, w części dotyczącej zobowiązań i nałożyć karę, o której mowa w art. 106 ust. 1 pkt 3a, w przypadku gdy:

1) decyzja ta została wydana w oparciu o nieprawdziwe, niekompletne lub wprowadzające w błąd informacje lub dokumenty;

2) przedsiębiorca nie wykonuje zobowiązań lub obowiązków, o których mowa w ust. 1-3.

  1. W przypadku, o którym mowa w ust. 5, Prezes Urzędu może określić środki usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu, o których mowa w art. 23b ust. 2. Przepis art. 23b ust. 3 stosuje się.
  2. Prezes Urzędu może, za zgodą przedsiębiorcy, z urzędu uchylić decyzję, o której mowa w ust. 1, w części dotyczącej zobowiązań, w przypadku gdy nastąpiła zmiana okoliczności mających istotny wpływ na wydanie tej decyzji. Przepisy ust. 6 stosuje się odpowiednio.

Art. 23d Prawomocna decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji.

————————————————————————————————————–

ROZDZIAŁ 3A. POSTĘPOWANIE W SPRAWACH O UZNANIE POSTANOWIEŃ WZORCA UMOWY ZA NIEDOZWOLONE.

Art. 99a

  1. Konsument, rzecznik konsumentów, Rzecznik Ubezpieczonych, organizacja konsumencka lub zagraniczna organizacja wpisana na listę organizacji uprawnionych w państwach Unii Europejskiej do wszczęcia postępowania o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, opublikowaną w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, jeżeli cel jej działania uzasadnia wystąpienie przez nią z takim zawiadomieniem dotyczącym wzorców umów stosowanych w Rzeczypospolitej Polskiej, zagrażających interesom konsumentów w państwie członkowskim, w którym organizacja ta ma swoją siedzibę, mogą zgłosić Prezesowi Urzędu na piśmie zawiadomienie dotyczące podejrzenia naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a.
  2. Zawiadomienie, o którym mowa w ust. 1, zawiera:

1) wskazanie przedsiębiorcy, któremu zarzucane jest stosowanie niedozwolonych postanowień wzorca umowy;

2) opis stanu faktycznego będącego podstawą zawiadomienia;

3) wskazanie postanowienia wzorca umowy naruszającego zakaz, o którym mowa w art. 23a;

4) uprawdopodobnienie naruszenia zakazu określonego w art. 23a;

5) dane identyfikujące zgłaszającego zawiadomienie.

  1. Przepisy art. 86 ust. 3 i 4 stosuje się.

Art. 99b

  1. Stroną postępowania jest każdy, wobec kogo zostało wszczęte postępowanie w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.
  2. Prezes Urzędu wydaje postanowienie o wszczęciu postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone i zawiadamia o tym strony.

Art. 99c

  1. Prezes Urzędu może dopuścić do udziału w postępowaniu w charakterze podmiotu zainteresowanego podmiot uprawniony do złożenia zawiadomienia, jeżeli uzna, że udział takiego podmiotu w postępowaniu może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy.
  2. Dopuszczenie do udziału w postępowaniu w charakterze podmiotu zainteresowanego następuje na wniosek podmiotu uprawnionego do złożenia zawiadomienia.
  3. Dopuszczenie lub odmowa dopuszczenia do udziału w postępowaniu w charakterze podmiotu zainteresowanego następuje w drodze postanowienia, na które przysługuje zażalenie.
  4. Prezes Urzędu zawiadamia stronę o dopuszczeniu do udziału w postępowaniu podmiotu zainteresowanego.
  5. Podmiot zainteresowany ma prawo składania dokumentów i wyjaśnień co do okoliczności sprawy.
  6. Podmiot zainteresowany ma prawo wglądu do akt sprawy.
  7. Prezes Urzędu informuje podmiot zainteresowany o sposobie załatwienia sprawy. Podmiotowi temu nie przysługuje prawo do wniesienia odwołania od decyzji.

Art. 99d Prezes Urzędu może nadać decyzji w całości lub w części rygor natychmiastowej wykonalności, jeżeli wymaga tego ważny interes konsumentów.

Art. 99e Postępowanie w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone powinno być zakończone w terminie 4 miesięcy, a w sprawie szczególnie skomplikowanej – nie później niż w terminie 5 miesięcy od dnia jego wszczęcia. Przepisy art. 35-38 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego stosuje się odpowiednio.

Art. 99f Nie wszczyna się postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, jeżeli od końca roku, w którym zaprzestano ich stosowania, upłynęły 3 lata.

—————————————————————————————————————-

Opracował: adwokat dr Mariusz Zelek