NOWELIZACJA KODEKSU POSTĘPOWANIA KARNEGO W ZAKRESIE UNORMOWAŃ DOTYCZĄCYCH JAWNOŚCI ROZPRAWY, a także USTAWY O ZAWODACH LEKARZA I LEKARZA DENTYSTY oraz USTAWY O PRAWACH PACJENTA I RZECZNIKU PRAW PACJENTA W ZAKRESIE UNORMOWAŃ DOTYCZĄCYCH TAJEMNICY LEKARSKIEJ
W dniu 5 sierpnia 2016 roku wchodzi w życie ustawa z 20 czerwca 2016 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.
Nowelizacja ta zakłada przede wszystkim rozszerzenie jawności postępowania karnego oraz wprowadza nowe wyjątki od obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej. Opinie zarówno Sądu Najwyższego, jak i m.in. Naczelnej Rady Lekarskiej; Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Radu Radców Prawnych, przedstawione w trakcie postępowania legislacyjnego, zawierały szereg wątpliwości i uwag odpowiednio w zakresie ochrony tajemnicy lekarskiej i rozszerzenia jawności postępowania karnego. Część z tych uwag została wzięta pod uwagę i ostateczne brzmienie ustawy odbiega od treści pierwotnego projektu posłów.
Warto zwrócić uwagę na następujące zmiany w Kodeksie postępowania karnego:
- W art. 90 KPK dotyczącym udziału w postępowaniu karnym organizacji społecznych, złagodzono warunki możliwości głoszenia udziału przez organizację społeczną, którymi obecnie są: potrzeba ochrony interesu społecznego (bez zmian) oraz interesu indywidualnego (wcześniej: „ważnego interesu”). Sąd ma obowiązek dopuścić przedstawiciela organizacji społecznej, jeśli przynajmniej jedna ze stron wyrazi na to zgodę oraz gdy leży to w interesie wymiaru sprawiedliwości (wcześniej KPK przewidywało jedynie tę drugą przesłankę).
Zmieniony art. 90 KPK wskazuje również wyraźnie, kiedy sąd ma obowiązek odmówić dopuszczenia takiego przedstawiciela (gdy stwierdzi, że wskazany w zgłoszeniu interes społeczny lub indywidualny nie jest objęty zadaniami statutowymi danej organizacji lub nie jest związany z rozpoznawaną sprawą).
Konsekwencją zwiększenia roli przedstawicieli organizacji społecznych jest również zmiana art. 406 KPK (i nazwy rozdziału 46. z „Głosy stron” na „Głosy końcowe). Po 5 sierpnia 2016 roku przedstawiciele ci mają takie same prawo głosu po zamknięciu przewodu jak strony postępowania, a nie jak dotychczas tylko „ w miarę potrzeby”)
- Niejako niezwiązany z główną tematyką omawianej nowelizacji jest nowy § 2a art. 133 KPK, który (po również burzliwej dyskusji i kontrowersjach w środowisku prawniczym) wskazuje wyraźnie, że pisma pozostawione w placówce pocztowej, adresowane do obrońcy albo pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym, mogą zostać odebrane także przez osobę upoważnioną na podstawie pełnomocnictwa pocztowego do odbioru przesyłek pocztowych.
- W sposób zasadniczy zmieniono również zasady utrwalania przebiegu rozprawy przez media. Obecnie art. 357 KPK wprowadza zasadę, że sąd zezwala (wcześniej przepis ten przewidywał fakultatywność w określonych przypadkach) przedstawicielom mediów na dokonywanie utrwalania obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy. Tylko i wyłącznie w przypadku, gdy „należy się obawiać, że obecność przedstawicieli środków masowego przekazu mogłaby oddziaływać krępująco na zeznania świadka, przewodniczący może zarządzić opuszczenie sali rozprawy przez przedstawicieli środków masowego przekazu na czas przesłuchania danej osoby.”
Należy zgodzić się z uwagami przedstawionymi przez naczelne organy samorządów adwokatów i radców prawnych, które negatywnie oceniają brak możliwości odmowy przez sąd dopuszczenia mediów ze względu przynajmniej na interes wymiaru sprawiedliwości.
- Całkowicie zmieniony art. 360 KPK wprowadza zasadę fakultatywności wyłączenia jawności w miejsce dotychczasowej zasady obligatoryjności w sytuacji, gdyby jawność mogłaby:
- wywołać zakłócenie spokoju publicznego,
- obrażać dobre obyczaje,
- ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy,
- naruszyć ważny interes prywatny.
- lub na żądanie osoby, która złożyła wniosek o ściganie.
(w przypadku, gdy jeden z oskarżonych jest nieletni lub gdy podczas przesłuchania świadek nie ukończył 15 lat- zarówno dotychczas, jak i obecnie obowiązywała i obowiązuje fakultatywność wyłączenie jawności).
Art. 360 § 2 KPK przewiduje natomiast, że jeśli prokurator sprzeciwi się wyłączeniu jawności, rozprawa odbywać się będzie jawnie.
Z kolei w Ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty, należy zwrócić uwagę na zmianę art. 40 w/w ustawy, w zakresie zmiany uregulowania dotyczącego tajemnicy lekarskiej po śmierci pacjenta. Ustęp 3 wprowadził wyjątek od tego obowiązku, gdy zgodę na ujawnienie tajemnicy wyrazi osoba bliska (określona w art. 3 ust. 1 pkt 2 Ustawy o prawach pacjenta). Z kolei nowy ustęp 3a wskazuje, że nie dotyczy to sytuacji, gdy ujawnieniu tajemnicy sprzeciwi się inna osoba bliska. Naczelna Rada Lekarska wskazała, że ustawodawca obarczył w ten sposób lekarzy dokonywaniem analizy opinii osób bliskich po śmierci pacjenta, a być może nawet rozstrzyganiem sporów w tym zakresie.
W takim samym zakresie została zmieniona Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Obywatelskich (art. 14).
W konsekwencji zmieniono również art. 181 KPK, który wskazuje, że obowiązek przesłuchania na rozprawie z wyłączeniem jawności osób, które sąd zwolnił z tajemnicy zawodowej, nie dotyczy sytuacji określonej powyżej (czyli w art. 40 ust. 2 pkt 4 oraz art. 4 ust. 3 Ustawy o zawodach lekarza oraz art. 14 ust. 2 pkt 3 lub art. 14 ust. 3 Ustawy o prawach pacjenta). W tych sytuacjach, okoliczności objęte tajemnicą, które zostały ujawnione na rozprawie z wyłączeniem jawności, mogą być rozpowszechniane publicznie przez osobę, której zgoda była wymagana do zwolnienia z tej tajemnicy.
Do postępowań wszczętych przed 5 sierpnia 2016 roku stosuje się przepisy o wyłączeniu jawności w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.
Opracowała: adw. Anna Zagierska