Od dnia 18 stycznia 2017 r. stosuje się rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 655/2014 z dnia 15 maja 2014 r. ustanawiające procedurę europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym w celu ułatwienia transgranicznego dochodzenia wierzytelności w sprawach cywilnych i handlowych (http://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2014/655/oj) – dalej w skrócie „rozporządzenie”.
Zgodnie z art. 288 traktatu ustanawiającego UE – rozporządzenie wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich (za wyjątkiem Danii i Zjednoczonego Królestwa, które nie uczestniczyły w przyjęciu rozporządzenia i nie są nim związane, ani go nie stosują; Irlandia powiadomiła o chęci uczestniczenia w przyjęciu i stosowaniu rozporządzenia).
Odpowiedzią polskiego ustawodawcy na ten akt prawny jest ustawa z dnia 15 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 13 stycznia 2017 r., poz. 85 – http://dziennikustaw.gov.pl/du/2017/85/1). Ustawa weszła w życie również z dniem 18 stycznia 2017 r. i zmienia nie tylko kodeks postępowania cywilnego, ale również ustawę o komornikach sądowych i egzekucji, prawo bankowe, ustawę o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawę o SKOK-ach.
W pierwszej kolejności celowym będzie prześledzenie zasadniczych założeń rozporządzenia nr 655/2014. Następnie – analiza sposobu implementacji przepisów rozporządzenia do porządku krajowego. Na koniec warto zwrócić uwagę na zakreślone już w samym rozporządzeniu 655/2014 zamierzone dalsze kierunki rozwoju regulacji.
I. Rozporządzenie 655/2014 – zasadnicze założenia i rozwiązania:
(i) Zasadniczym celem rozporządzenia jest stworzenie obszaru „współpracy sądowej w sprawach cywilnych mających skutki transgraniczne” (motyw №1) w zakresie dochodzenia i egzekucji roszczeń i ustanowieniu jednolitej europejskiej procedury zabezpieczania rachunków bankowych (motyw №2). „Ma się do czynienia ze sprawą transgraniczną, jeśli sąd rozpatrujący wniosek o wydanie nakazu zabezpieczenia ma siedzibę w jednym państwie członkowskim, a rachunek bankowy, którego dotyczy nakaz, prowadzony jest w innym państwie członkowskim” (motyw №10, zob. również artykuł 3). „Wierzyciel powinien mieć możliwość uzyskania środka ochronnego w postaci europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym (…), uniemożliwiającego przelanie lub wycofanie środków przechowywanych przez dłużnika na rachunku bankowym prowadzonym w jednym z państw członkowskich, jeśli istnieje ryzyko, że bez takiego środka późniejsze zaspokojenie jego roszczenia przeciwko dłużnikowi będzie niemożliwe lub znacząco utrudnione.” (motyw №7).
(ii) Jurysdykcję rozpoznania wniosku posiadają sądy, które byłyby uprawnione do rozpoznania sprawy głównej, lub sądy kraju w którym powstał ‚tytuł egzekucyjny’ (artykuł 6). Dla zapewnienia skuteczności postępowania powinno ono toczyć się ex parte, tzn. że dłużnik nie jest informowany o wniosku o wydanie nakazu zabezpieczenia ani też nie ma możliwości złożenia wyjaśnień przed wydaniem nakazu (artykuł 11). W motywie №15 prawodawca wskazuje literalnie, iż postępowanie powinno zawierać element zaskoczenia. Doręczenie dłużnikowi nakazu zabezpieczenia dokonuje się w sposób określony w artykule 28 i to w języku, którym dłużnik posługuje się (artykuł 49). Dopiero na tym etapie dłużnik ma prawo składać odwołania dotyczące samego nakazu lub sposobu jego wykonywania (artykuł 33 i nast.). Środki odwoławcze dłużnika mogą być składane w dowolnej chwili (dłużnik nie jest ograniczony terminem), również za pośrednictwem elektronicznych form komunikacji (artykuł 36) i powinny być rozpoznane bezzwłocznie, ale nie później niż w terminie 21 dni.
(iii) Nakaz zabezpieczenia wydaje się wówczas, wierzyciel przedłożył wystarczające dowody, by przekonać sąd, że istnieje pilna potrzeba zastosowania środka zabezpieczającego w formie nakazu zabezpieczenia, ponieważ istnieje realne ryzyko, że bez takiego środka późniejsze dochodzenie roszczenia wierzyciela wobec dłużnika będzie niemożliwe lub znacząco utrudnione, a w przypadku gdy nie powstał jeszcze ‚tytuł egzekucyjny’, wykaże, że sprawę główną wierzyciel powinien przeciw dłużnikowi wygrać (artykuł 7). Zgodnie z artykułem 22 rozporządzenia – nakaz zabezpieczenia wydany w jednym państwie członkowskim jest uznawany w innych państwach członkowskich bez konieczności przeprowadzania jakiejkolwiek specjalnej procedury i jest wykonalny w innych państwach członkowskich bez potrzeby stwierdzania jego wykonalności.
(iv) Wniosek o wydanie nakazu zabezpieczenia można złożyć przed wszczęciem sprawy głównej, w trakcie jej trwania (na którymkolwiek etapie), a także po zapadnięciu orzeczenia, zawarciu ugody, czy uzyskaniu decyzji organu uprawnionego według prawa krajowego do rozstrzygania sporów cywilnych i handlowych (artykuł 5).
(v) Z uwagi na daleko idące skutki związane z wydaniem i wykonaniem nakazu zabezpieczenia, wierzyciel odpowiada za szkodę wyrządzoną dłużnikowi (artykuł 13), a także powinien złożyć kaucję na kwotę wystarczającą, by zapobiec nadużyciu procedury przewidzianej w rozporządzeniu i by zapewnić rekompensatę za ewentualne szkody poniesione przez dłużnika w związku z nakazem (artykuł 12) – obligatoryjnie wtedy gdy wierzyciel nie uzyskał jeszcze ‚tytułu egzekucyjnego’, albo fakultatywnie jeśli występuje z wnioskiem o wydanie nakazu zabezpieczenia po uzyskaniu ‚tytułu egzekucyjnego’.
(vi) Postępowanie jest sformalizowane w tym znaczeniu, iż zarówno wniosek jak i sam nakaz powinny zostać wydane w oparciu o formularze.
(vii) Nakaz zabezpieczenia obejmuje nie tylko pretensję główną wierzyciela, ale również odsetki i stwierdzone w ‚tytule egzekucyjnym’ koszty postępowania (artykuł 15).
(viii) Zakazuje się składnia wniosków równoległych; wierzyciel obowiązany jest nie tylko złożyć oświadczenie o tym, że nie toczą się analogiczne postępowania, ale także obowiązany jest informować o wydanych nakazach krajowych lub o odmowie ich wydania i przyczynach takiej odmowy (artykuł 16). Nakaz zabezpieczenia jest dla wierzyciela rozwiązaniem alternatywnym wobec środków zabezpieczających przewidzianych w prawie krajowym (artykuł 2 ust. 2).
(ix) Każde państwo członkowskie powinno zapewnić chociaż jedną z metod pozyskiwania informacji o rachunku bankowym dłużnika (artykuł 18): a) zobowiązanie wszystkich banków działających na jego terytorium do ujawnienia, na wniosek organu ds. informacji, czy dłużnik posiada w nich rachunek; b) dostęp organu ds. informacji do istotnych informacji, w przypadku gdy informacje te są przechowywane przez organy publiczne lub organy administracji w rejestrach lub w innej formie; c) możliwość, by sąd zobowiązał dłużnika do ujawnienia, w którym banku lub w których bankach na terytorium jego państwa członkowskiego posiada rachunek lub rachunki wraz z imiennym nakazem sądu zakazującym mu wycofania lub przelania środków przechowywanych na jego rachunku lub rachunkach do kwoty podlegającej zabezpieczeniu na mocy nakazu zabezpieczenia; lub d) wszelkie inne skuteczne i efektywne metody uzyskiwania istotnych informacji, pod warunkiem że nie są niewspółmiernie kosztowne lub czasochłonne. Pozyskiwanie informacji powinno następować niezwłocznie.
(x) nakazy zabezpieczenia powinny być wydawanie bezzwłocznie (artykuł 17), w (krótkich) terminach, określonych w artykule 18 i tak, co do zasady: a) w przypadku gdy wierzyciel nie uzyskał jeszcze ‚tytułu wykonawczego’ – do końca dziesiątego dnia roboczego po złożeniu lub uzupełnieniu wniosku przez wierzyciela, b) w przypadku gdy wierzyciel dysponuje już ‚tytułem wykonawczym’ – do końca piątego dnia roboczego.
(xi) Środki zabezpieczone nakazem zabezpieczenia pozostają zabezpieczone zgodnie z nakazem lub jakąkolwiek późniejszą modyfikacją tego nakazu co do zasady (artykuł 20): a) do momentu, w którym nakaz zostaje uchylony; b) do momentu, w którym następuje zakończenie wykonywania nakazu; lub c) do czasu, gdy środek służący wykonaniu orzeczenia, ugody sądowej lub dokumentu urzędowego uzyskanego przez wierzyciela w związku z roszczeniem, które nakaz zabezpieczenia miał zabezpieczyć, stanie się skuteczny w odniesieniu do środków zabezpieczonych nakazem.
(xii) W przypadku odmowy wydania nakazu zabezpieczenia – wierzycielowi przysługuje odwołanie w terminie 30 dni (artykuł 21).
(xiii) Nakaz zapłaty należy wykonać tak jak postanowienie o zabezpieczeniu i bez zbędnej zwłoki (artykuły 23 i następne). Bank jest odpowiedzialny według przepisów prawa krajowego za wykonanie nakazu zabezpieczenia (artykuł 26). Wierzyciel zobowiązany jest zwolnić zajęte kwoty przekraczające wszelkie sumy, które po wykonaniu nakazu zabezpieczenia przekraczają kwotę określoną w nakazie zabezpieczenia (artykuł 27).
(xiv) Dłużnik może uwolnić się od zabezpieczenia jeśli złoży stosowną kaucję (artykuł 38).
(xv) Koszty postępowania zabezpieczającego nie mogą przekraczać kosztów właściwych dla krajowego sposoby zabezpieczania roszczeń.
II. Treść wniosku wydanie nakazu zabezpieczenia (artykuł ust. 2)
Wniosek składa się na formularzu i zawiera następujące informacje:
a) nazwę i adres sądu, do którego wniosek jest składany;
b) informacje dotyczące wierzyciela: imię, nazwisko i dane kontaktowe, a także, w stosownych przypadkach, imię, nazwisko i dane kontaktowe przedstawiciela wierzyciela, oraz (1) w przypadku gdy wierzyciel jest osobą fizyczną – jego datę urodzenia oraz, w stosownych przypadkach i gdy jest dostępny, jego numer dowodu osobistego lub paszportu; lub (2) w przypadku gdy wierzyciel jest osobą prawną lub innym podmiotem posiadającym zdolność prawną do pozywania i bycia pozwanym na mocy prawa danego państwa członkowskiego – państwo uzyskania osobowości prawnej, utworzenia lub rejestracji oraz numer identyfikacyjny lub numer w rejestrze lub, gdy nie posiada takiego numeru – datę i miejsce uzyskania osobowości prawnej, utworzenia lub rejestracji;
c) informacje dotyczące dłużnika: imię, nazwisko i dane kontaktowe, a także, w stosownych przypadkach, imię, nazwisko i dane kontaktowe przedstawiciela dłużnika, oraz, o ile są dostępne: (1) w przypadku gdy dłużnik jest osobą fizyczną – jego datę urodzenia i numer dowodu osobistego lub paszportu; lub (2) w przypadku gdy dłużnik jest osobą prawną lub innym podmiotem posiadającym zdolność prawną do pozywania lub bycia pozwanym na mocy prawa danego państwa członkowskiego – państwo uzyskania osobowości prawnej, utworzenia lub rejestracji oraz numer identyfikacyjny lub numer w rejestrze lub, gdy nie posiada takiego numeru – datę i miejsce uzyskania osobowości prawnej, utworzenia lub rejestracji;
d) numer, za pomocą którego możliwe jest zidentyfikowanie banku, taki jak IBAN lub BIC, oraz nazwę i adres banku, w którym dłużnik posiada co najmniej jeden z rachunków podlegających zabezpieczeniu;
e) o ile są dostępne – numer rachunku lub rachunków, które mają zostać zabezpieczone oraz, w takim przypadku informację dotyczącą tego, czy powinny zostać zabezpieczone inne rachunki, które dłużnik posiada w tym samym banku;
f) w przypadku gdy niemożliwe jest podanie żadnej z informacji wymaganych na mocy lit. d) – oświadczenie, że złożono wniosek w celu uzyskania informacji o rachunku zgodnie z art. 14, w przypadku gdy taki wniosek jest możliwy wraz z uzasadnieniem, dlaczego wierzyciel uważa, że dłużnik posiada jeden lub więcej rachunków w banku w danym państwie członkowskim;
g) kwotę, której dotyczy nakaz zabezpieczenia: (1) w przypadku gdy wierzyciel nie uzyskał jeszcze orzeczenia, ugody sądowej lub dokumentu urzędowego, kwotę głównego roszczenia lub jego część i kwotę wszelkich odsetek wymagalnych zgodnie z art. 15; (2) w przypadku gdy wierzyciel uzyskał już orzeczenie, ugodę sądową lub dokument urzędowy, kwotę głównego roszczenia określoną w orzeczeniu, ugodzie sądowej lub dokumencie urzędowym lub część tego roszczenia oraz kwotę wszelkich odsetek i kosztów wymagalnych zgodnie z art. 15;
h) w przypadku gdy wierzyciel nie uzyskał jeszcze orzeczenia, ugody sądowej lub dokumentu urzędowego: (1) opis wszystkich istotnych okoliczności potwierdzających właściwość sądu, do którego kierowany jest wniosek o wydanie nakazu zabezpieczenia; (2) opis wszelkich istotnych okoliczności przywołanych jako podstawa roszczenia, a w stosownych przypadkach – podstawa żądanych odsetek; (3) oświadczenie dotyczące tego, czy wierzyciel wszczął już postępowanie w sprawie głównej przeciwko dłużnikowi;
i) w przypadku gdy wierzyciel uzyskał już orzeczenie, ugodę sądową lub dokument urzędowy – oświadczenie, w którym stwierdza się, że orzeczenie, ugoda sądowa lub dokument urzędowy nie zostały jeszcze wykonane, lub w przypadku, gdy zostały wykonane częściowo – wskazanie, w jakim zakresie nie zostały wykonane;
j) opis wszelkich istotnych okoliczności uzasadniających wydanie nakazu zabezpieczenia zgodnie z wymogami art. 7 ust. 1;
k) w stosownych przypadkach, podanie przyczyn, dla których wierzyciel uważa, że powinien zostać zwolniony ze składania kaucji zgodnie z art. 12;
l) wykaz dowodów przedstawionych przez wierzyciela;
m) oświadczenie przewidziane w art. 16 dotyczące tego, czy wierzyciel zwrócił się do innych sądów lub organów z wnioskiem o o równoważny nakaz krajowy lub tego, czy taki nakaz został już uzyskany lub czy odmówiono jego wydania, a jeśli został uzyskany – w jakim zakresie nakaz ten został wykonany;
n) opcjonalnie – podanie numeru należącego do wierzyciela rachunku bankowego do celów ewentualnej dobrowolnej spłaty roszczenia przez dłużnika;
o) oświadczenie, w którym stwierdza się, że informacje podane przez wierzyciela we wniosku są – zgodnie z jego najlepszą wiedzą – prawdziwe i pełne i że wierzyciel jest świadom, że umyślne złożenie fałszywych lub niepełnych oświadczeń może pociągać za sobą prawne konsekwencje na mocy prawa państwa członkowskiego, w którym składany jest wniosek, lub odpowiedzialność na mocy art. 13.
III. Treść nakazu zabezpieczenia (artykuł 19)
Formularz składa się z dwóch części:
– części A zawierającej informacje, które należy przekazać bankowi, wierzycielowi i dłużnikowi; oraz
– części B zawierającej informacje, które należy przekazać wierzycielowi i dłużnikowi.
Część A zawiera następujące informacje:
a) nazwę i adres sądu oraz sygnaturę sprawy;
b) informacje dotyczące wierzyciela określone [tak jak we wniosku];
c) informacje dotyczące dłużnika określone [tak jak we wniosku];
d) nazwę i adres banku, którego dotyczy nakaz;
e) jeśli wierzyciel podał numer rachunku dłużnika we wniosku, numer rachunku lub rachunków podlegających zabezpieczeniu oraz, w stosownych przypadkach – informację o tym, czy muszą także zostać zabezpieczone inne rachunki, które dłużnik posiada w tym samym banku;
f) w stosownych przypadkach – wskazanie, że numer jakiegokolwiek rachunku podlegającego zabezpieczeniu uzyskano na podstawie wniosku zgodnie z art. 14 oraz że bank, w razie konieczności zgodnie z art. 24 ust. 4 akapit drugi, ma uzyskać dany numer lub dane numery od organu ds. informacji państwa członkowskiego wykonania;
g) kwotę, która ma zostać zabezpieczona nakazem;
h) polecenie dla banku, by wykonał nakaz zgodnie z art. 24;
i) datę wydania nakazu;
j) jeśli we wniosku wierzyciel wskazał rachunek zgodnie z art. 8 ust. 2 lit. n) – upoważnienie dla banku zgodne z art. 24 ust. 3 do zwolnienia i przekazania – jeśli występuje o to dłużnik i jeśli dopuszcza to prawo państwa członkowskiego wykonania – środków z zabezpieczonego rachunku do maksymalnej kwoty określonej w nakazie na rachunek, który wierzyciel wskazał we wniosku;
k) informacje o miejscu, w którym można uzyskać elektroniczną wersję formularza do użycia w celu złożenia oświadczenia zgodnie z art. 25.
Część B zawiera następujące informacje:
a) opis dotyczący przedmiotu sprawy i uzasadnienie sądu dotyczące wydania nakazu;
b) kwotę ewentualnej kaucji złożonej przez wierzyciela;
c) w stosownych przypadkach – termin wszczęcia postępowania w sprawie głównej i udowodnienia tego wszczęcia sądowi wydającemu;
d) w stosownych przypadkach – informacje o tym, które dokumenty wymagają tłumaczenia [zgodnie art. 49 ust. 1 zdanie drugie];
e) w stosownych przypadkach – wskazanie, że wierzyciel odpowiada za wszczęcie wykonania nakazu i wobec tego, w stosownych przypadkach, wskazanie, że wierzyciel odpowiada za przekazanie nakazu właściwemu organowi państwa członkowskiego wykonania zgodnie z art. 23 ust. 3 i za rozpoczęcie procedury doręczenia nakazu dłużnikowi zgodnie z art. 28 ust. 2, 3 i 4; oraz
f) informacje o środkach odwoławczych przysługujących dłużnikowi.
IV. Implementacja do polskiego porządku prawnego – nowela do KPC.
Zgodnie z artykułem 46 ust. 1 rozporządzenia wszelkie kwestie proceduralne nieujęte konkretnie w rozporządzeniu są regulowane przez prawo państwa członkowskiego, w którym stosowana jest analizowana procedura.
Ustawodawca w części czwartej w księdze drugiej kodeksu postępowania cywilnego dodał tytuł IX obejmujący art. 1144(1) i następne, zatytułowany „Europejski nakaz zabezpieczenia na rachunku bankowym”.
Zgodnie z art. 1144(1) § 1 KPC w zakresie nieuregulowanym rozporządzeniem 655/2014 – do postępowania w sprawie europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu zabezpieczającym.
W kolejnych artykułach ustawodawca doprecyzowuje postanowienia rozporządzenia – np. wskazując, że tam gdzie rozporządzenie ustanawia uprawnienie strony do wniesienia odwołania – strona wnosi zażalenie, czy też wskazując że organem informacyjnym (zob. pkt ix powyżej) jest Minister Sprawiedliwości.
W artykule 1144(2) KPC wskazana jest właściwość miejscowa sądów:
a) właściwy jest sąd, który byłby właściwy do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji. Jeżeli nie można ustalić takiego sądu, właściwy jest sąd, w którego okręgu ma być wykonany europejski nakaz zabezpieczenia na rachunku bankowym, a z braku tej podstawy lub w przypadku, w którym europejski nakaz zabezpieczenia na rachunku bankowym miałby być wykonany w okręgach różnych sądów – sąd rejonowy dla m.st. Warszawy. Wniosek o wydanie europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym zgłoszony w toku postępowania lub po jego zakończeniu rozpoznaje sąd pierwszej instancji.
b) w razie zawarcia ugody przed sądem albo zatwierdzenia ugody przez sąd właściwy jest sąd, który roz- poznawał sprawę w pierwszej instancji, a jeżeli sprawa nie była rozpoznawana przez sąd – sąd, który był właściwy do zatwierdzenia ugody w pierwszej instancji.
c) w pozostałych wypadkach właściwy jest sąd rejonowy, w którego okręgu tytuł egzekucyjny został sporządzony.
Zgodnie z art. 1153(15a) europejskie nakazy zabezpieczenia na rachunku bankowym wydane w państwach członkowskich Unii Europejskiej na podstawie rozporządzenia nr 655/2014 są tytułami zabezpieczenia w Rzeczypospolitej Polskiej stanowiącymi podstawę wszczęcia postępowania wykonawczego.
Wykonania europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym dokonuje komornik sądowy.
Zmiana art. 69 UKSC prowadzi do wniosku, że wnioski podlegały będą takim samym opłatom jak wnioski o wydanie postanowienia o zabezpieczeniu.
V. Zamierzone dalsze kierunki rozwoju regulacji.
Zgodnie z art. 53 rozporządzenia 655/2014 – do dnia 18 stycznia 2022 r. Komisja przedstawi Parlamentowi Europejskiemu, Radzie i Europejskiemu Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu sprawozdanie na temat stosowania rozporządzenia, w tym wskaże, czy w zakres zastosowania rozporządzenia powinny zostać włączone instrumenty finansowe.
Przygotował: adw. Artur Szczepaniak
