Uchwalona w dniu 12 kwietnia 2017 r. ustawa o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz ustawy – Kodeks Postępowania karnego (Dz.U. z 2017 r. poz. 773, dalej: „ustawa”) to efekt prac zainicjowanych przez Rzecznika Praw Dziecka w ramach Zespołu Analiz Systemowych przy Kancelarii Prezydenta RP. Jej celem jest zwiększenie karnoprawnej ochrony dóbr osób małoletnich, ze szczególnym uwzględnieniem osób poniżej piętnastego roku życia, oraz osób nieporadnych ze względu na stan psychiczny lub fizyczny.
Jedną z kluczowych zmian wprowadzanych przez ustawę jest rozszerzenie katalogu ogólnych dyrektyw wymiaru kary z art. 53 § 2 k.k. Po wejściu w życie nowych przepisów sąd orzekający będzie musiał w każdym przypadku rozważyć, czy pokrzywdzonym jest osoba nieporadna ze względu na wiek lub stan zdrowia – jeśli tak, sprawca poniesie karę surowszą niż w przypadku, gdy czyn zabroniony popełniony został na szkodę osoby, która takich cech nie posiadała.
Znacznie zwiększono zagrożenie karą w przypadku spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu z art. 156 k.k. Po zmianach za czyn w typie podstawowym grozić będzie kara minimum 3 lat pozbawienia wolności, a w typie kwalifikowanym z art. 156 § 3 k.k. – kara od 5 lat pozbawienia wolności, 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności. W związku z tym, że warunkowo zawiesić można wykonanie kary pozbawienia wolności do roku, możliwość ta stanie się niedostępna dla osób skazanych za czyn z art. 156 k.k. bez modyfikacji wymiaru kary dopuszczalnych na podstawie przepisów szczególnych. Opisywane przestępstwo zyska status zbrodni.
Do art. 189 k.k., penalizującego pozbawienie człowieka wolności, wprowadzono dwie zmiany. Po pierwsze, dodano § 2a będący nowym typem kwalifikowanym przestępstwa ze względu na osobę pokrzywdzonego – nieporadnego z uwagi na wiek, stan psychiczny lub fizyczny. Za ten czyn grozi kara od 2 do 12 lat pozbawienia wolności. Po drugie, rozszerzono zakres typu kwalifikowanego z § 3 o nowy § 2a. Dzięki temu sprawcy, który pozbawi osobę nieporadną wolności i dodatkowo stan ten będzie cechował się szczególnym udręczeniem, grozić będzie kara minimum 3 lat pozbawienia wolności.
Nowy typ kwalifikowany powstał również dla przestępstwa znęcania się stypizowanego w art. 207 k.k. Z § 1 usunięto część dotyczącą małoletniego oraz osoby nieporadnej ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny i przeniesiono ją do art. 207 § 1a k.k. Za taki czyn grozić będzie kara pozbawienia wolności w wymiarze od 6 miesięcy do lat 8.
Ustawa zaostrza kary za przestępstwa porzucenia (art. 210 k.k.) oraz uprowadzenia (art. 211 k.k.). Za typ podstawowy z art. 210 § 1 k.k. oraz za czyn z art. 211 k.k. grozić teraz będą kary od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności (wcześniej były to maksymalnie 3 lata). Z kolei zakres możliwej do wymierzenia kary za występek z art. 210 § 2 k.k. (porzucenie, którego skutkiem jest śmierć osoby porzuconej) wyniesie po zmianach od 2 do 12 lat pozbawienia wolności.
Ostatnia zmiana wprowadzana w Kodeksie karnym dotyczy prawnego obowiązku denuncjacji. Po zmianach, zgodnie z art. 240 k.k., obowiązek ten dotyczył będzie także ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 k.k.), niektórych przypadków zgwałcenia (art. 197 § 3 i 4 k.k.), wykorzystania bezradności lub upośledzenia (art. 198 k.k.) oraz obcowania płciowego z małoletnim (art. 200 k.k.). Ustawodawca wprowadził także do ww. przepisu § 2a, zgodnie z którym wyłączono karalność za przestępstwo z art. 240 k.k. wobec pokrzywdzonych niezawiadamiających o czynie popełnionym na swoją szkodę.
Znowelizowano znajdujący się w art. 11 § 3 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich katalog przestępstw, których popełnienie obliguje sąd do odwołania warunkowego zawieszenia umieszczenia w zakładzie poprawczym. Po nowelizacji będą to dodatkowo: pozbawienie wolności (art. 189 k.k.), handel ludźmi (art. 189a k.k.), zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem (art. 197 § 4 k.k.), wykorzystanie bezradności lub upośledzenia (art. 198 k.k.), obcowanie płciowe z małoletnim (art. 200 k.k.), przestępstwa związane z pornografią (art. 202 § 3, 4, 4a, 4b lub 4c k.k.) oraz stręczycielstwo i sutenerstwo z wykorzystaniem osoby małoletniej (art. 204 § 3 k.k.).
W dokładnie taki sam sposób rozszerzono katalog przestępstw, które są podstawą do umieszczenia nieletniego w schronisku dla nieletnich (art. 27 § 2 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich), obligatoryjnego odwołania warunkowego zwolnienia z zakładu poprawczego (art. 87 § 3a ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich) oraz przeniesienia nieletniego do zakładu poprawczego o wzmożonym nadzorze wychowawczym lub zakładu o charakterze leczniczo-wychowawczym (art. 91 § 2 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich).
Ustawa wchodzi w życie 13 lipca 2017 r.
Przygotował: adwokat Michał Wysocki