W dniu 26 kwietnia 2017 r. Sąd Najwyższy podjął uchwałę w której rozstrzygnął, że orzekając o warunkowym przedterminowym zwolnieniu z odbycia reszty kary pozbawienia wolności należy kierować się wyłącznie kryteriami określonymi w art. 77 § 1 k.k., do których nie zaliczają się dyrektywy wymiaru kary z art. 53 i nast. k.k.

Przypomnieć należy, że art. 77 § 1 k.k. zawiera warunki pozytywnej prognozy kryminologicznej skazanego, na którą składają się jego postawa, właściwości i warunki osobiste, okoliczności popełnienia przestępstwa oraz zachowanie po jego popełnieniu i w czasie odbywania kary. Tymczasem art. 53 i nast. k.k. zawierają szereg innych przesłanek składających się na ogólne dyrektywy wymiaru kary, takich jak stopień winy i społecznej szkodliwości, motywacja sprawcy, zakres wyrządzonych szkód, zachowanie się pokrzywdzonego itp. Jest to katalog dużo bardziej obszerny i różnorodny.

Orzeczenie Sądu Najwyższego zapadło w wyniku wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego dotyczącego stosowania ogólnych dyrektyw wymiaru kary przy orzekaniu o warunkowym przedterminowym zwolnieniu. RPO zauważył, że część sądów (postanowienie SA w Szczecinie z dnia 9 lutego 2012 r., II AKzw 60/12) podczas orzekania w tym przedmiocie na podstawie art. 56 k.k. stosuje odpowiednio przepisy dotyczące ogólnych dyrektyw wymiaru kary, traktując środek probacyjny jako „inny środek przewidziany w kodeksie”. Z kolei druga grupa orzeczeń przytoczonych przez Rzecznika podkreśla, że instytucja z art. 77 § 1 k.k. ma charakter szczególnej prewencji i cele kary związane z prewencją ogólną (m.in. art. 53 k.k.) nie mogą mieć zastosowania do oceny, czy skazanemu należy udzielić dobrodziejstwa warunkowego przedterminowego zwolnienia (postanowienie SA w Warszawie z dnia 6 października 1998 r., II AKz 14/98). Rzecznik przytoczył także niejednolite poglądy doktryny w tym zakresie.

Ostatecznie RPO przyjął jako własne drugie z zaprezentowanych stanowisk argumentując, że art. 77 § 1 k.k. stanowi zamknięty katalog przesłanek, którymi powinien kierować się sąd penitencjarny podczas orzekania o zastosowaniu tego środka probacyjnego. Prokurator Prokuratury Krajowej w pisemnym ustosunkowaniu się do wniosku RPO zgodził się z taką interpretacją.

Rozstrzygając zaprezentowany problem Sąd Najwyższy podkreślił, że źródłem rozbieżności w wykładni przepisów dotyczących warunkowego przedterminowego zwolnienia jest wzajemny stosunek art. 77 § 1 k.k. i art. 56 k.k. Odwołując się przede wszystkim do wykładni językowej podkreślono, że art. 56 faktycznie dotyczy wszelkich wymienionych w Kodeksie karnym środków, z wyłączeniem obowiązku naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Sąd Najwyższy wskazał jednak, że dyrektywy wymiaru kary w myśl przytoczonego przepisu należy stosować „odpowiednio”. „Stosowanie przepisów odpowiednio” może zajść w trzech przypadkach:

  1. gdy przepisy odniesienia stosuje się bez żadnych zmian w ich dyspozycji do danego zakresu odniesienia;
  2. gdy odnośne przepisy znajdą zastosowanie z pewnymi zmianami, gdyż nie da się ich zastosować wprost;
  3. gdy przepisy w ogóle nie mogą być stosowane do „zakresu odniesienia”, głównie z uwagi na ich bezprzedmiotowość, bądź też ze względu na ich całkowitą sprzeczność z przepisami ustanowionymi dla unormowania danej instytucji prawa.

Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy stwierdził, że stosowanie poprzez art. 56 k.k. dyrektyw wymiaru kary określonych w wymienionych tam przepisach do instytucji warunkowego przedterminowego zwolnienia, bez zdekodowania regulacji zawartej w art. 77 k.k., nie jest możliwe. Zgodnie natomiast z treścią art. 77 § 1 k.k., skazanego na karę pozbawienia wolności sąd może warunkowo zwolnić z odbycia reszty kary tylko wówczas, gdy jego postawa, właściwości i warunki osobiste, okoliczności popełnienia przestępstwa oraz zachowanie po jego popełnieniu i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, że skazany po zwolnieniu będzie stosował się do orzeczonego środka karnego lub zabezpieczającego i przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa.

Kluczowe, zdaniem Sądu Najwyższego, jest użycie przez ustawodawcę słów „tylko wówczas”. Wykładnia językowa tego sformułowania pozwoliła przyjąć dwa założenia. Po pierwsze, ogranicza ono okoliczności, które ocenia sąd przy ustalaniu prognozy społeczno-kryminologicznej, tylko do tych wymienionych w art. 77 § 1 k.k. Po drugie zaś, pozwala na ocenę prognozy tylko przy uwzględnieniu tych okoliczności. Sąd Najwyższy przyznał jednak, że tak jednoznaczna interpretacja na gruncie wykładni językowej, nie jest wcale oczywista przy zastosowaniu reguł języka prawnego. Odwołano się zatem do innych reguł wykładni wskazując, że art. 56 k.k. zamieszczony został w rozdziale „Zasady wymiaru kary i środków karnych”, a wymiar kary to wyłączna domena sądu orzekającego karę. Warunkowe przedterminowe zwolnienie jest natomiast instytucją stosowaną przez sąd penitencjarny. Wykładnia systemowa pozwoliła Sądowi Najwyższemu na poczynienie ustalenia, że nieprzypadkowo w art. 77 § 1 k.k. mowa o „właściwościach i warunkach osobistych”, którymi posługuje się także art. 53 § 2 k.k. Bezcelowym byłoby więc umieszczanie tej przesłanki w art. 77 k.k., gdyby na mocy art. 56 k.k. sąd penitencjarny i tak musiałby stosować art. 53 k.k.

Odwołując się natomiast do wykładni funkcjonalnej Sąd Najwyższy uznał, że i ona potwierdza wyżej prezentowane stanowisko. Poprzednio obowiązujący Kodeks karny wśród przesłanek dopuszczalności stosowania warunkowego przedterminowego zwolnienia wymieniał te dotyczące zarówno prewencji ogólnej, jak i szczególnej. Obecnie obowiązująca ustawa wskazuje jedynie tę ostatnią grupę.

Mając na uwadze wyniki przeprowadzonej analizy przepisów Sąd Najwyższy podjął uchwałę następującej treści: Podstawę orzekania o warunkowym przedterminowym zwolnieniu z odbycia reszty kary pozbawienia wolności stanowią kryteria określone w art. 77 § 1 k.k., nie są natomiast przesłankami rozstrzygania w tym przedmiocie dyrektywy wymiaru kary określone w art. 53 k.k., art. 54 § 1 k.k. oraz art. 55 k.k. (art. 56 k.k.).

Orzeczenie to jest istotne dla profesjonalnych pełnomocników z dwóch powodów. Po pierwsze, zawęża krąg ustawowych przesłanek, które musi spełnić skazany, by móc ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary pozbawienia wolności, a tym samym nie ogranicza zakresu jego orzekania. Po drugie zaś, uchwała Sąd Najwyższego wprost wskazuje, jakie okoliczności muszą zostać przez obrońcę wykazane we wniosku o zastosowanie tego środka probacyjnego, by mógł się on okazać skuteczny. Omawiany judykat, rozstrzygając istniejące wątpliwości znacznie uprości więc przygotowywanie linii obrony i gromadzenie niezbędnych dowód na jej poparcie.

Opracował: adwokat Michał Wysocki

Kategoria: Co nowego w prawie