Niniejszy artykuł poświęcony jest problematyce ustalenia daty, od której należą się odsetki w sprawie o zapłatę odszkodowania, w szczególności ustalenia czy odsetki za opóźnienie w zapłacie odszkodowania należą się już od dnia następującego po dniu wymagalności roszczenia o odszkodowanie czy też dopiero od daty wyrokowania; powyższe na podstawie wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 06 października 2017r. wydanego w sprawie o sygn. akt: V ACa 658/17 oraz prezentowanych w treści uzasadnienia wyroku poglądów doktryny i orzecznictwa.

Na wstępie wskazać należy, iż problematyka ustalenia daty, od której należą się odsetki w sprawie o zapłatę odszkodowania, pomimo wielu wypowiedzi w powyższym przedmiocie pochodzących ze strony przedstawicieli judykatury oraz doktryny, pozostaje w dalszym ciągu przedmiotem żywego zainteresowania teoretyków i praktyków prawa. Powyższe jest przy tym przede wszystkim wynikiem różnorodności tak stanów faktycznych w sprawach o zapłatę odszkodowania, rodzajów odpowiedzialności odszkodowawczej ( kontraktowej, deliktowej ), mechanizmów ustalania wysokości odszkodowania w sprawach zbliżonych do spraw o zapłatę odszkodowania ( w zakresie ustalania daty wymagalności roszczenia oraz w konsekwencji daty, od której należą się odsetki ), to jest w sprawach o zapłatę roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia oraz z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy czyli innych tzw. zobowiązań bezterminowych, jak i różnych mechanizmów waloryzacji zobowiązań pieniężnych mających na celu przeciwstawienie się spadkowi siły nabywczej pieniądza.

W stanie faktycznym stanowiącym podstawę powołanego w tytule niniejszego artykułu wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 06 października 2017r., sygn. akt: V ACa 658/17, powód dochodził odszkodowania z tytułu utraty wartości nieruchomości powoda na skutek działania poprzedników prawnych pozwanej wraz z odsetkami liczonymi od dnia doręczenia pozwanej pozwu w niniejszej sprawie. Powód wskazał, iż jest właścicielem nieruchomości położonej w R., na której, na skutek zawinionych i bezprawnych działań pozwanej, wykonano bez zgody i wiedzy powoda prace polegających na uregulowaniu potoku, przesunięciu koryta rzeki oraz wybudowaniu pompowni w taki sposób, iż koryto rzeki przebiegało m.in. przez nieruchomość powoda. Oszacowana przez biegłego wartość rynkowa nieruchomości według stanu aktualnego na dzień 05 grudnia 1991r., ale, co istotne dla kwestii poruszonych w niniejszym artykule, przy przyjęciu cen aktualnych, istniejących w dacie sporządzenia opinii przez biegłego sądowego wynosiła 324.090,00 zł, natomiast rynkowa wartość nieruchomości według stanu aktualnego ( to jest stanu po wykonaniu przez pozwaną prac na nieruchomości powoda ) wynosiła 38.197,00 zł. W konkluzji biegły w swojej opinii wskazał, iż powód w związku z działaniem pozwanej poniósł szkodę w postaci spadku wartości nieruchomości w kwocie 285.893,00 zł.

W tak ustalonym stanie faktycznym rozpoznający sprawę w I instancji Sąd Okręgowy w Gliwicach uznał, przy zastosowaniu przepisów o odpowiedzialności deliktowej tj. przepisów art. 415 i następne k.c., iż powód na skutek zawinionego i bezprawnego działania pozwanej doznał szkody w postaci zmniejszenia wartości nieruchomości, w związku z czym zasądził od pozwanej na rzecz powoda wynikającą z opinii biegłego kwotę 285.893,00 zł. Przy tym Sąd Okręgowy jako datę, od której należą się powodowi odsetki za opóźnienie w zapłacie w/w kwoty wskazał datę wyrokowania tj. 20 grudnia 2016r., oddalając tym samym powództwo w zakresie dalej idącego roszczenia powoda o zapłatę odsetek. Ustalając wysokość należnego powodowi z tego tytułu odszkodowania Sąd Okręgowy wskazał przede wszystkim, iż zgodnie z treścią art. 363 § 2 k.c. za chwilę miarodajną dla ustalenia rozmiaru szkody oraz wysokości odszkodowania uznaje datę wyrokowania, co z kolei determinowało również przyjęcie daty, od której powodowi należą się odsetki za opóźnienie w zapłacie.

Powyższy wyrok w części oddalającej żądanie zasądzenia odsetek za opóźnienie za okres od dnia doręczenia pozwanej odpisu pozwu do dnia wyrokowania zaskarżył powód, zarzucając, poza oczywiście bezpodstawnymi zarzutami naruszenia przepisów postępowania niebędącymi przedmiotem pogłębionych rozważań Sądu, zarzut naruszenia art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. poprzez niewłaściwe ich zastosowanie polegające na przyjęciu, iż odsetki należą się od dnia wyrokowania, a nie od daty doręczenia pozwanej odpisu pozwu.

Rozpoznający apelację powoda Sąd Apelacyjny w Katowicach nie podzielił stanowiska apelującego, podzielając jednocześnie wszelkie poczynione przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne i prawne.

Uzasadniając swoje stanowisko, Sąd Apelacyjny dokonał pogłębionej wykładni art. 481 § 1 k.c., stanowiącego, iż „Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.” oraz art. 455 k.c. w brzemieniu „Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.”. Sąd Apelacyjny wskazał, iż choć dosłowne brzmienie powyższych przepisów mogłoby sugerować, iż odsetki za opóźnienie w zapłacie odszkodowania należą się już po wezwaniu zobowiązanego do naprawienia szkody do zapłaty odszkodowania, to jednak taka pobieżna, językowa ich wykładnia mogłaby prowadzić do pokrzywdzenia zobowiązanego, co przeczy podstawowej funkcji odsetek jaką jest kompensacja spadku wartości należności pieniężnej wywołanego spadkiem cen.

W tym też zakresie Sąd Apelacyjny zauważył, iż w sprawach o zapłatę odszkodowania częstokroć mamy do czynienia z sytuacją, w której wysokość należnego poszkodowanemu odszkodowania jest trudna do oszacowania tak w chwili powstania szkody, jak i w chwili wezwania zobowiązanego do jej naprawienia do zapłaty odszkodowania. Co więcej zgodnie z treścią art. 363 § 1 k.c. naprawienie szkody może nastąpić „bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej”, przy czym wybór sposobu naprawienia szkody zależy co do zasady od poszkodowanego. Tym samym w przypadku wyrządzenia szkody, przy spełnieniu pozostałych przesłanek powstania odpowiedzialności odszkodowawczej, do chwili wyboru przez poszkodowanego sposobu naprawienia szkody ( przywrócenie do stanu poprzedniego lub zapłata odszkodowania ) w ogóle nie powstaje jeszcze roszczenie pieniężne. Nadto nawet po dokonaniu wyboru przez poszkodowanego, iż naprawienie szkody ma nastąpić poprzez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej ( który to wybór jest z reguły dokonywany poprzez wezwanie dłużnika do zapłaty określonej sumy pieniężnej tytułem odszkodowania ) często niemożliwym jest ustalenie dokładnej wysokości należnego poszkodowanemu odszkodowania.

Natomiast jak stwierdził Sąd Apelacyjny przytoczony powyżej przepis art. 481 § 1 k.c. dotyczy wyłącznie sytuacji, w której na dłużniku ciąży obowiązek spełnienia świadczenia pieniężnego określonego co do wysokości. Innymi słowy warunkiem istnienia stanu opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego jest to, aby dłużnik znał treść obowiązku jaki ma spełnić ( wysokość świadczenia pieniężnego ) lub chociażby czynniki, które tą treść pozwalają ustalić. Z kolei w sprawach o zapłatę o naprawienie szkody do momentu wyboru przez wierzyciela sposobu naprawienia szkody i wskazania, iż ma ono nastąpić poprzez zapłatę świadczenia pieniężnego, w ogóle nie ma do czynienia z roszczeniem pieniężnym, a dokonywane w praktyce w treści wezwań do zapłaty określenie wysokości roszczenia o zapłatę odszkodowania często jest niepełne lub nieprecyzyjne, a tym samym nie spełnia wymogu określoności świadczenia pieniężnego wynikającego z art. 481 § 1 k.c.

Nadto Sąd Apelacyjny wskazał, iż za słusznością stanowiska przyjętego przez Sąd Okręgowy świadczy również treść art. 363 § 2 k.c., stanowiącego, iż „Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.” Jak podnosi się bowiem w doktrynie i judykaturze wynikający z powołanego przepisu sposób ustalania wysokości odszkodowania spełnia w sprawach o odszkodowanie podobną funkcję co odsetki za opóźnienie. Mianowicie przyjmuje się, iż odszkodowanie obliczone według cen z daty jego ustalania, która z reguły jest datą orzekania (wyrokowania), zawiera w sobie element „waloryzacji” należności pieniężnej, a tym samym ma na celu kompensatę spadku wartości należności pieniężnej wywołanego spadkiem cen ( tak w szczególności wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2010 roku, sygn. akt: IIII CSK 308/09 ). Skoro zatem odszkodowanie obliczone według cen z daty wyrokowania uwzględnia już wzrost cen następujący po chwili wyrządzenia szkody, a tym samym uwzględnia następujący po tej chwili spadek siły nabywczej pieniądza, to zasądzenie odszkodowania obliczonego według cen z daty wyrokowania wraz z odsetkami liczonymi od jakiejś wcześniejszej daty ( np. daty wyrządzenia szkody, daty wezwania dłużnika do zapłaty odszkodowania lub daty doręczenia pozwu stronie pozwanej ) skutkowałby dwukrotną „waloryzacją” należności pieniężnej z tytułu odszkodowania, a w konsekwencji prowadziłoby do pokrzywdzenia zobowiązanego do naprawienia szkody dłużnika.

Przy tym podkreślić należy, iż Sąd Apelacyjny podobnie jak powołane w uzasadnieniu omawianego wyroku orzecznictwo nie wyklucza zasadności zasądzenia w realiach konkretnej sprawy odsetek od daty wcześniejszej aniżeli data wyrokowania. Wynika to przy tym również z brzmienia przytoczonego powyżej przepisu art. 363 § 2 k.c. in fine, zgodnie z treścią którego w przypadku zaistnienia szczególnych okoliczności możliwym jest ustalenie wysokości odszkodowania na podstawie cen innych aniżeli istniejące w dacie ustalenia odszkodowania. Wprawdzie pojęcie owych szczególnych okoliczności nie zostało w treści w/w przepisu skonkretyzowane to jednak w doktrynie i judykaturze zgodnie przyjmuje się, iż szczególne okoliczności w rozumieniu powołanego przepisu występują wtedy, gdy ustalenie wysokości odszkodowania na podstawie cen z daty jego ustalenia prowadziłoby do nieuzasadnionego zubożenia lub wzbogacenia poszkodowanego. W takim przypadku uzasadnionym będzie zasądzenie na rzecz poszkodowanego odsetek za opóźnienie w zapłacie liczonych właśnie od tej innej daty, z której ceny stanowiły podstawę obliczenia należnego odszkodowania.

Mając na uwadze powyższe można skonstatować, iż z uwagi na zbieżność funkcji kompensacyjnej wynikającej tak z przepisu art. 481 § 1 k.c. jak i przepisu art. 363 § 2 k.c., której celem jest zapewnienie poszkodowanemu pełnego odszkodowania poprzez waloryzację jego wysokości, za niedopuszczalne i skutkujące pokrzywdzeniem zobowiązanego do naprawienia szkody uznać należy jednoczesne stosowanie obu wynikających z powyższych przepisów mechanizmów waloryzacyjnych poprzez po pierwsze ustalenie wysokości odszkodowania według cen z daty wyrokowania oraz po drugie przyznanie poszkodowanemu odsetek liczonych od daty wcześniejszej. Przyznanie bowiem na rzecz poszkodowanego odsetek liczonych od daty wcześniejszej aniżeli data wyrokowania jest dopuszczalne wyłącznie w sytuacji ustalenia wysokości odszkodowania również od tej, wcześniejszej daty.

Przedstawione w omawianym powyżej wyroku stanowisko w ocenie autora niniejszego artykułu uznać przy tym należy za bez wątpienia słuszne, jako z jednej strony zgodne z zasadą pełnego odszkodowania, a za drugiej strony jako zabezpieczające obowiązanego naprawienia szkody przed nieuzasadnionym pokrzywdzeniem.

Przygotował: aplikant adwokacki Bartosz Bednarek

Kategoria: Co nowego w prawie