W dniu 25 stycznia 2018 r. Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów stwierdził, że na zarządzenie o odmowie przyjęcia wniosku o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego wydane w postępowaniu wykroczeniowym zażalenie nie przysługuje. Sąd Najwyższy szczegółowo przedstawił także mechanizm odpowiedniego stosowania przepisów k.p.k. w sprawach o wykroczenia.
Uchwała Sądu Najwyższego w sprawie o sygnaturze I KZP 12/17 została wydana na wniosek Pierwszego Prezesa SN, który wskazał, że problematyka orzekania w przedmiocie odmowy przyjęcia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku sądu I instancji uregulowana została konkretnymi przepisami w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia (dalej k.p.s.w.) oraz odesłaniem do odpowiedniego stosowania norm k.p.k. Jeśli chodzi o postępowanie odwoławcze, brak jest szczegółowej regulacji w tym zakresie.
W następnej kolejności opisano aktualny stan orzecznictwa dotyczącego omawianej instytucji, które zawiera dwa zupełnie sprzeczne ze sobą poglądy. Pierwszy z nich zakłada, że zarządzenie o odmowie przyjęcia opisywanego wniosku dotyczącego wyroku sądu odwoławczego jest niezaskarżalne (postanowienia SN z dnia 30.08.2006 r., sygn. III KZ 44/06; 7 lutego 2013 r., sygn. III KZ 92/12 i 14 grudnia 2016 r., sygn. III KZ 80/16), argumentując to tym, że:
- przepis art. 107 k.p.s.w. nie dopuszcza takiego zażalenia, a art. 109 § 2 k.p.s.w. nie zawiera odesłania do art. 422 § 3 k.p.k.;
- przepisy dotyczące właściwości sądu nie przyznają kompetencji do rozpoznania zażalenia na takie zarządzenie ani Sądowi Najwyższemu, ani sądom apelacyjnym;
- stosując przepisy dotyczące postępowania przed sądem I instancji „odpowiednio” dojść należy do wniosku, że nie przewidują one zażalenia na opisywane zarządzenie, bo w postępowaniu wykroczeniowym stronom nie przysługuje kasacja.
Druga grupa orzeczeń przewiduje możliwość zaskarżenia opisanego wcześniej zarządzenia, a zażalenie rozpoznać powinien sąd odwoławczy w innym równorzędnym składzie (postanowienia SN z dnia 23 sierpnia 2017 r., sygn. III KZ 38/17 i 4 kwietnia 2013 r., sygn. II KZ 9/13). Przemawiają za tym następujące okoliczności:
- art. 109 § 1 k.p.s.w., za pośrednictwem art. 82 § 1 k.p.s.w. odsyła do art. 422 § 3 k.p.k. w jego pełnym brzmieniu, czyli także w części dotyczącej zażalenia;
- w treści k.p.s.w. brak jest unormowania dotyczącego właściwości sądu rozpoznającego zażalenie na zarządzenie prezesa sądu odwoławczego, co należy uznać za lukę prawną.
Doktryna jednomyślnie opowiada się za niedopuszczalnością zażalenia na zarządzenie o odmowie przyjęcia wniosku o sporządzenia uzasadnienia wyroku sądu II instancji.
Przechodząc do uzasadnienia prawnego opisywanej uchwały SN zauważył, że regulacja zawarta w dziale X k.p.s.w. jest niedoskonała i sprzyja chaosowi interpretacyjnemu.
W związku z powyższym przedstawiono schemat odczytywania norm, które mają zastosowanie do postępowania odwoławczego w sprawach wykroczeniowych:
- w pierwszej kolejności badaniu podlega to, czy dana instytucja została całościowo uregulowana w art. 103 – 108 k.p.s.w.;
- jeśli nie – na podstawie art. 109 § 2 k.p.s.w. należy sprawdzić możliwość zastosowania wymienionych tam przepisów z k.p.k.;
- gdyby i to zawiodło – zastosowanie znajdą przepisy dotyczące postępowania wykroczeniowego przed sądem I instancji na podstawie art. 109 § 1 k.p.s.w.;
- dopiero gdy te przepisy także nie będą regulowały interesującej nas instytucji, możliwe będzie sięgnięcie po normy wskazane w k.p.k. zgodnie z art. 82 § 1 k.p.s.w.
Korzystając z tak zarysowanej metodologii SN uznał, że przepisy art. 103 – 108 k.p.s.w. nie regulują opisywanej tematyki, podobnie jak przepisy k.p.k., do których odsyła art. 109 § 2 k.p.s.w. Idąc dalej tym tropem sąd doszedł do wniosku, że rozważenia wymaga kwestia „odpowiedniego” stosowania art. 422 k.p.k. zgodnie z punktem 4 powyższego wyliczenia.
W pierwszej kolejności zauważono, że ustawodawca nakazał stosowanie ww. przepisu odpowiednio, a nie wprost. Oznacza to, iż interpretację należy dostosować do specyfiki procedury wykroczeniowej. Zgodnie natomiast z zasadą przewidzianą w art. 426 k.p.k. (także odpowiednio stosowaną), od orzeczenia sądu środek odwoławczy przysługuje tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Brak jest przepisu, który uprawniałby do zaskarżenia zarządzenia o odmowie przyjęcia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego.
SN podzielił także pogląd stwierdzający, że skoro kasacja strony w procedurze wykroczeniowej jest niedopuszczalna, złożenie wniosku o uzasadnienie wyroku sądu II instancji ma jedynie charakter informacyjny i nie pozbawiani strony prawa do wniesienia skargi kasacyjnej, która przecież i tak jej nie przysługuje.
Jako argument popierający swoją tezę SN przedstawił także to, że cały jego wywód dotyczy wyłącznie wyroku sądu odwoławczego utrzymującego w mocy wyrok sądu I instancji – wyroki kasatoryjne i reformatoryjne uzasadniane są bowiem z urzędu. Dzięki temu strona zawsze, nawet gdy robi to wyłącznie za pośrednictwem uzasadnienia wyroku sądu I instancji, może poznać podstawy interesującego ją rozstrzygnięcia.
Kończąc w tym zakresie swój wywód SN dodał, że za zaprezentowaną tezą przemawiają także przepisy dotyczące właściwości sądu, który miałby rozpoznać takie zażalenie, a raczej ich brak. W żadnym wypadku nie stanowi to luki w prawie, a jest wyraźną wskazówką przemawiającą za niezaskarżalnością zarządzenia.
Omówiona uchwała ma znaczenie dla adwokatów z dwóch powodów. Po pierwsze jednoznacznie przesądza kwestię możliwości zaskarżenia zarządzenia o odmowie przyjęcia wniosku o uzasadnienie wyroku sądu odwoławczego, co będzie miało wpływ na praktykę kancelarii zajmujących się tą tematyką. Po drugie zaś, stanowi istotną pomoc w ustalaniu norm prawnych przewidzianych dla procedury karnej, które można zastosować w sprawie wykroczeniowej, rozjaśniając nieco płaszczyznę chaotycznych, wielowarstwowych odwołań do k.p.k. i nieprecyzyjnej treści samego Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.
Opracował: adwokat Michał Wysocki