Nowelizacja KPC – Opłaty i wydatki

Lipcowa nowelizacja postępowania cywilnego to nie tylko szereg daleko idących modyfikacji w zakresie procedury, ale także duże zmiany w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (dalej: ustawa). Ustawodawca co prawda zrezygnował z szeroko krytykowanych pomysłów dotyczących kar za błędne wyliczanie opłat od środków zaskarżenia, ale wchodząca 21 sierpnia 2019 r. w życie ustawa wciąż jest przede wszystkim próbą ograniczenia liczby spraw poprzez zwiększenia opłat sądowych.

1. Nowe regulacje ogólne

Choć największe emocje budzi kwotowe zwiększenie opłat, nowelizacja wprowadza także inne regulacje, które nakładają na strony postępowania dodatkowe koszty. Do tej pory zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy wydatki związane z doręczaniem pism sądowych nie obciążały stron. Wprowadzono jednak wyjątki od tej zasady – strony będą musiały pokrywać koszty doręczeń za pośrednictwem komornika oraz koszty doręczeń za granicą (w tym koszty tłumaczenia).

Porządkując relacje między ustawą a Kodeksem postępowania cywilnego usunięto zapis dotyczący wydawania postanowień w przedmiocie kosztów na posiedzeniu niejawnym zastępując go stwierdzeniem, że postanowienie takie może wydawać także referendarz sądowy. Sprecyzowano również, że uiszczenie opłaty wyższej niż należna nie powoduje dla strony niekorzystnych skutków procesowych.

Zgodnie z nowymi zasadami postępowania cywilnego, jeśli powództwo oddalono jako oczywiście bezzasadne, powoda nie obciąża się kosztami sądowymi. Przy oddaleniu apelacji od wyroku oddalającego oczywiście bezzasadne powództwo, sąd II instancji obciąża powoda opłatą podstawową od pozwu i apelacji.

Za próby ugodowego załatwienia sprawy (mediacja, sąd polubowny) przed wszczęciem postępowania sądowego przewidziano obniżenie opłaty od pozwu o 2/3, ale nie więcej niż o 400 zł.

1. Ogólne przepisy dotyczące opłat

Najważniejsze zmiany z punktu widzenia praktyki dotyczą przepisów ogólnych o opłatach w sprawach majątkowych i niemajątkowych. Maksymalna wysokość opłaty stałej została podwyższona do kwoty 10.000 zł. Rezygnując z odrębnej regulacji w zakresie postępowania uproszczonego, ustawodawca zmienił sposób obliczania opłat we wszystkich sprawach o prawa majątkowe. Od tej pory w sprawach powyżej 20.000 zł opłata wynosić będzie, jak dotychczas, 5% wartości przedmiotu sporu (przy czym górny próg opłaty zwiększono do 200.000 zł). Jeśli zaś chodzi o sprawy poniżej 20.000 zł, obowiązywać będą opłaty stałe w zależności od WPS:

• do 500 zł – opłata w wysokości 30 zł;
• ponad 500 zł do 1.500 zł – opłata w wysokości 100 zł
• ponad 1.500 zł do 4.000 zł – opłata w wysokości 200 zł
• ponad 4.000 zł do 7.500 zł – opłata w wysokości 400 zł
• ponad 7.500 zł do 10.000 zł – opłata w wysokości 500 zł
• ponad 10.000 zł do 15.000 zł – opłata w wysokości 750 zł
• ponad 15.000 zł do 20.000 zł – opłata w wysokości 1.000 zł

W zakresie spraw o roszczenia wynikające z czynności bankowych, gdzie strona jest konsumentem lub osobą fizyczną prowadzącą gospodarstwo rodzinne, opłata stała wynosi 1.000 zł, jeśli wartość przedmiotu sporu lub zaskarżenia przekracza 20.000 zł. Tak samo rzecz wygląda w sprawach dotyczących skutków uchwalenia planu miejscowego lub jego zmiany (art. 36 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym).

Gdy WPS lub WPZ przekracza 40.000 zł, opłatę stałą w wysokości 2.000 zł pobiera się od usunięcia niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności i zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji.

W sprawach majątkowych, z czynności bankowych i w związku z uchwaleniem planu miejscowego opłata stała i stosunkowa wynosi połowę ustalonej wcześniej (minimum 100 zł, maksimum 200.000 zł), jeśli dotyczy postępowania grupowego.

Zmianie uległa wysokość opłaty tymczasowej. Obecnie jest to od 30 do 2.000 zł, a w postępowaniu grupowym – od 300 do 20.000 zł.

Kolejna niezmiernie istotna zmiana dla praktyków to wprowadzenie nowej opłaty od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej. Teraz jest to 1/5 opłaty od pozwu.

Zwiększeniu z 40 do 100 zł uległa opłata stała od zażalenia na postanowienie w przedmiocie wyłączenia sędziego lub ławnika, skazania na grzywnę, przymusowego sprowadzenia oraz wynagrodzenia i zwrotu kosztów poniesionych przez mediatora, biegłego, tłumacza, kuratora lub inną uprawnioną osobę. Opłatę stałą zwiększono do 100 zł również w przypadku wniosków o wszczęcie postępowania nieprocesowego (chyba że przepis mówi inaczej) i środków zaskarżenia oraz skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, gdy postępowanie nieprocesowe wszczęto z urzędu.

Zupełnie nową opłatę wprowadzono od pism zawierających oświadczenie o rozszerzeniu powództwa lub jego zmianie w sposób powodujący wzrost wartości przedmiotu sporu. Oblicza się ją w ten sposób, że od opłaty od powództwa rozszerzonego lub zmienionego odejmuje się opłatę przed rozszerzeniem lub zmianą – dodatkowa opłata nie może być mniejsza niż 30 zł.

Kolejną nowością i w mojej ocenie jednym z najgorszych mechanizmów wprowadzonych omawianą ustawą jest opłata w wysokości 100 zł od wniosku o doręczenie orzeczenia albo zarządzenia z uzasadnieniem. Co prawda zgodnie z art. 25b ust. 2 powyższą opłatę zalicza się na poczet opłaty od środka zaskarżenia, ale nie każdy wniosek o uzasadnienie orzeczenia zmierza przecież do wszczęcia postępowania odwoławczego. Wprowadzenie tej opłaty ogranicza prawo do strony do poznania szczegółowego i kompleksowego uzasadnienia decyzji, która jej dotyczy.

III. Opłaty w procesie

W sprawach dotyczących praw autorskich, własności przemysłowej oraz ochrony innych praw na dobrach niematerialnych, a także w przypadku zapobiegania i zwalczania nieuczciwej konkurencji pobiera się opłatę stałą lub stosunkową od każdego roszczenia pieniężnego (omówione wcześniej), a od innego roszczenia opłatę stałą w wysokości 300 zł. Opłatę stałą w kwocie 200 zł pobiera się również od wniosku o zabezpieczenie dowodów lub zobowiązanie do udzielenia informacji przy naruszeniach prawa autorskiego, praw własności przemysłowej lub ustawy o ochronie prawnej odmian roślin.

Opłata stała dotycząca spraw gospodarczych związanych ze spółkami (rozwiązanie spółki, wyłączenie wspólnika itp.) została podniesiona z 2.000 do 5.000 zł.

Ujednolicono stawki opłat w postępowaniach przed organami centralnymi administracji rządowej. Od teraz 1.000 zł pobiera się także od odwołania od decyzji Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej oraz Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego. Zażalenia na postanowienia wyżej wymienionych obłożone są opłatą w wysokości 500 zł. Opłatę w wysokości 100 zł od odwołania i 50 zł od zażalenia analogicznie pobiera się, gdy sprawa dotyczy orzeczenia organu regulacyjnego z ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków.

Niezmiernie ciekawy mechanizm wprowadza art. 34a ustawy. Jeśli wniosek o wezwanie na rozprawę świadka, biegłego lub strony zostanie złożony po zatwierdzeniu planu rozprawy, należy od niego uiścić opłatę w wysokości 100 zł. Przymusowe doprowadzenie świadka to dodatkowa opłata w wysokości 200 zł.

W zakresie prawa pracy i ubezpieczeń społecznych wskazano, że od pracodawcy pobiera się opłatę podstawową wyłącznie od środków zaskarżenia, także w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy wytoczonych z powództwa inspekcji. Od pracownika i pracodawcy pobiera się opłatę stosunkową od wszystkich pism podlegających opłacie, gdy WPS przekracza 50.000 zł. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i w sprawach odwołań pobiera się opłatę podstawową od środków zaskarżenia (ale nie od strony wnoszącej odwołanie).

1. Opłaty w nieprocesie

Zwiększeniu uległa opłata stała od wniosku o założenie księgi wieczystej, połączenie, odłączenie, sprostowanie, wpis ostrzeżenia i inne wpisy – obecnie jest to 100 zł.

Do 100 zł zwiększono również opłatę w sprawach spadkowych – o stwierdzenie nabycia spadku, zabezpieczenie spadku, spis inwentarza i odebranie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

Do 100 zł podwyższono opłatę od wniosku o wykreślenie zastawu rejestrowego z rejestru zastawów oraz o uwierzytelnienie odpisu statutu w postępowaniu rejestrowym.

1. Opłaty w postępowaniu zabezpieczającym

Duże zmiany dotyczą opłat w postępowaniu zabezpieczającym. Po zmianach opłatę stałą w wysokości 100 zł pobiera się od wniosku o udzielenie, zmianę lub uchylenie zabezpieczenia roszczenia; wydanie, zmianę, uchylenie, stwierdzenie wygaśnięcia, zmianę wykonania, ograniczenie wykonania lub zakończenie wykonania europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym oraz uzyskanie informacji o rachunku bankowym, o którym mowa w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 655/2014 z dnia 15 maja 2014 r.

Kluczowy dla praktyków jest jednak art. 69 ustawy, zgodnie z którym od wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego złożonego przed wniesieniem pisma wszczynającego postępowanie pobiera się 1/4 opłaty od pozwu. Opłatę zalicza się na poczet opłaty od takiego pisma, jeśli zostało wniesione w terminie przewidzianym w przepisach o zabezpieczeniu. W przypadku oddalenia wniosku termin ten wynosi dwa tygodnie od dnia doręczenia postanowienia, a jeżeli postanowienie zostało wydane na posiedzeniu jawnym – od dnia jego ogłoszenia.

1. Opłaty kancelaryjne

Zmianie uległy opłaty kancelaryjne. Od teraz opłatę od wniosku o wydanie odpisu, wypisu, wyciągu lub zaświadczenia pobiera się w kwocie 20 zł za każde rozpoczęte 10 stron dokumentu, a nie jak wcześniej 6 zł za każdą stronę. Opłata za informatyczny nośnik z zapisem obrazu i dźwięku została zwiększona do 20 zł.

Opłata za kopie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy to 20 zł za każde rozpoczęte 20 stron, co oznacza, że w przypadku 21 stron zapłacimy 40 zł, a nie jak przed zmianami – 21 zł.

Zgodnie z art. 77a ustawy, nie pobiera się opłaty od pierwszego wniosku o wydanie na podstawie akt odpisu orzeczenia kończącego postępowanie z klauzulą wykonalności, złożonego przez stronę, która wszczęła postępowanie.

VII. Zwrot opłat

Usunięto przepisy mówiące o zwrocie 3/4 uiszczonej opłaty od pozwu w postępowaniu upominawczym, jeżeli uprawomocnił się nakaz zapłaty oraz od pozwu w europejskim postępowaniu nakazowym, jeżeli uprawomocnił się europejski nakaz zapłaty. Zwracane kwoty w większości przypadków określanych w art. 79 ustawy pomniejszane są o kwotę równą opłacie minimalnej. Sąd nie zwraca różnicy w opłacie pobranej i należnej, jeśli różnica jest niższa niż koszt zwrotu.

Zwrotów omówionych wyżej dokonuje sąd, przed którym sprawa toczyła się w pierwszej instancji, a sąd drugiej instancji – jeżeli opłatę pobrał. Jeżeli opłatę pobrał notariusz, zwrotu dokonuje sąd, który rozpoznawał wniosek w pierwszej instancji.

VIII. Należności biegłych i tłumaczy

Oprócz zmian w zakresie opłat ustawodawca w omawianej nowelizacji wprowadził także nowe regulacje dotyczące wynagrodzeń biegłych i tłumaczy.

Pierwszy mechanizm to możliwość, by przewodniczący przy zlecaniu biegłemu sporządzenia opinii mógł oznaczyć wysokość wynagrodzenia lub zwrotu wydatków (ale tylko, gdy można oszacować przewidywany nakład pracy biegłego i przewidywaną wysokość wydatków). W terminie tygodnia od otrzymania zlecenia biegły może zażądać wynagrodzenia i zwrotu wydatków w innej wysokości. Jeśli zgodzą się na to strony i zostanie wpłacona zaliczka – zleca się biegłemu opinię w podanej przez niego wysokości (sąd jest wtedy nią związany). Jeśli nie – wynagrodzenie oblicza się na zasadach ogólnych z art. 89.

Drugie narzędzie dotyczy sytuacji, w których okoliczności sprawy uzasadniają przypuszczenie, że w przypadku ustalenia wynagrodzenia biegłego zgodnie z zasadami ogólnymi wystąpią trudności ze sprawnym przeprowadzeniem dowodu z opinii biegłego, a jednocześnie brak jest podstaw do oznaczania wysokości w trybie art. 89a opisanym wcześniej. Wówczas przewodniczący zlecając opinię biegłemu może zakreślić mu termin do zgłoszenia żądania ustalenia wynagrodzenia w określonej kwocie. Jeśli strony się zgodzą i uiszczą zaliczkę – przewodniczący zleca opinię za wskazane wynagrodzenie, jeśli nie – zasady ogólne. Przy zgodzie stron także i tutaj przewodniczący jest związany wysokością ustalonego wynagrodzenia.

Nowelizacja jednoznacznie wskazała, że tłumaczowi powołanemu przez sąd przysługuje wynagrodzenie i zwrot niezbędnych wydatków. Stosuje się tutaj odpowiednio przepisy o biegłych, przy czym wysokość wynagrodzenia dla tłumaczy przysięgłych ustala się według ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego.

Przewodniczący może zarządzeniem uwzględnić wniosek świadka o zwrot utraconego zarobku lub dochodu i kosztów wskazanych w art. 85 w całości, jeśli uwzględnienie nie pociągnie zobowiązania strony do uiszczenia dalszych kwot albo strona się na to godzi – zarządzenie nie podlega zaskarżeniu. Przepisy te stosuje się odpowiednio do mediatorów w przypadku wskazanym w art. 183[5] § 2 k.p.c.

1. Zwolnienie od kosztów sądowych

Nowelizacja wprowadziła do ustawy nową grupę osób zwolnioną z obowiązku uiszczania kosztów sądowych. Są to strony w sprawach dotyczących wypłat oraz zwrotu należności powstałych w wyniku realizacji przepisów z zakresu ochrony roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Doprecyzowaniu uległy także przesłanki zwolnienia osób fizycznych z ponoszenia kosztów. Po zmianach, obok uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny brać pod uwagę należy także narażenie na taki uszczerbek.

W przypadku osób prawnych dodano, że ubiegając się o zwolnienie spółka handlowa powinna wykazać także, iż jej wspólnicy albo akcjonariusze nie mają dostatecznych środków na zwiększenie majątku spółki lub udzielenie spółce pożyczki. Warunek ten nie dotyczy jednak spółki w całości posiadanej przez Skarb Państwa.

1. Podsumowanie

Analiza przedstawionych zmian prowadzić może do oczywistego wniosku, że głównym założeniem reformy było zmniejszenie liczby spraw wpływających do sądów i/lub zwiększenie wpływów budżetowych. Rozumiejąc stojące za takim postępowaniem przesłanki wskazać jednak wypada, że zachowanie ustawodawcy nie powinno ograniczać podstawowych praw procesowych stron, w tym prawa do poznania pełnego uzasadnienia decyzji sądu (a do tego sprowadza się opłata od wniosku o uzasadnienie). Większe opłaty mogą także doprowadzić do lawinowego wzrostu postępowań o zwolnienie z kosztów sądowych, co częściowo przynajmniej niwelować będzie wpływ reformy na udrożnienie sądów.

Skrót najważniejszych zmian przedstawiono w poniższej tabeli:

http://lexmanual.pl/nowelizacjakpc-oplaty.pdf

Opracował adwokat Michał Wysocki