Niemal równocześnie z dużą nowelizacją k.p.c. ustawodawca postanowił dokonać zmian w procedurze karnej. Ich celem było przyspieszenie procesów sądowych oraz załatwiania spraw wpadkowych, co prawdopodobnie częściowo się uda. Niektóre jednak z wchodzących w życie 5 października 2019 r. zapisów rodzą poważne wątpliwości w zakresie ochrony praw uczestników postępowania, głównie oskarżonego. Z uwagi na rozmiar nowelizacji opracowanie to zostało podzielone na kilka części.

W zakresie przepisów ogólnych k.p.k. nowelizacja dokonuje dwóch istotnych zmian. Po pierwsze, nowy art. 12 § 1a k.p.k. wskazuje, że uzyskanie wniosku o ściganie (przy przestępstwach ściganych na wniosek pokrzywdzonego) należy do oskarżyciela, a gdy wynika ze zmiany kwalifikacji przez sąd – do sądu. Wydłużono także możliwość cofnięcia wniosku o ściganie aż do zamknięcia przewodu sądowego. Gdy akt oskarżenia wnosił oskarżyciel publiczny, do cofnięcia wniosku po rozpoczęciu przewodu sądowego wymagana jest jego zgoda.

Po drugie, zmianie uległy zasady zawiadamiania o toczącym się postępowaniu. Prokurator zawiadamia o toczącym się z urzędu postępowaniu:

  1. przełożonych funkcjonariuszy publicznych, osób zatrudnionych w instytucjach państwowych, samorządowych i społecznych, uczniów i słuchaczy szkół, żołnierzy, duchownych, członków zakonów i diakonatów;
  2. właściwy organ dla osób będących członkami samorządu zawodowego;
  3. Ministra Sprawiedliwości, prezesów sądu apelacyjnego i rejonowego właściwych miejscowo w przypadku komorników, asesorów i aplikantów komorniczych.

W art. 29 k.p.k. wprowadzono zasadę, że skład pięciu sędziów rozstrzyga także sprawy, w których apelacja lub kasacja wnosi o wymierzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności. Doprecyzowano sposób rozstrzygania sporów kompetencyjnych. Według znowelizowanego art. 38 § 1 k.p.k. spór o właściwość między sądami rozstrzyga ostatecznie sąd wyższego rzędu właściwy ze względu na siedzibę sądu, który pierwszy wszczął spór. Spór o właściwość między sądem rejonowym a sądem okręgowym rozstrzyga sąd apelacyjny, a spór o właściwość między sądem apelacyjnym a innym sądem powszechnym – Sąd Najwyższy.

Kilka nowości pojawiło się w sytuacji prawnej oskarżyciela posiłkowego:

  1. po zmianach warunkiem wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia jest zaskarżenie drugiego postanowienia o umorzeniu lub odmowie wszczęcia postępowania do prokuratora nadrzędnego – dopiero wtedy otwiera się dalsza droga procesowa;
  2. sprecyzowano, że akt oskarżenia powinien sporządzić i podpisać adwokat, radca prawny lub radca Prokuratorii Generalnej RP;
  3. o wniesieniu aktu oskarżenia sąd zawiadamia innych znanych pokrzywdzonych;
  4. gdy akt oskarżenia cofa oskarżyciel publiczny, konieczna jest zgoda wszystkich występujących w sprawie pokrzywdzonych;
  5. zażalenie na postanowienie sądu o ograniczeniu liczby oskarżycieli posiłkowych nie przysługuje;
  6. z drugiej strony, wprowadzono możliwość zaskarżania postanowienia sądu o niedopuszczeniu oskarżyciela posiłkowego do udziału w sprawie z uwagi na to, że jest osobą nieuprawnioną lub zgłosił się po terminie (rozpoznaje skład równorzędny tego samego sądu);
  7. w sprawie, w której oskarżyciel publiczny nie bierze udziału, niestawiennictwo oskarżyciela posiłkowego i jego pełnomocnika na rozprawie głównej bez usprawiedliwienia uważa się za odstąpienie od oskarżenia.

Wprowadzono możliwość przekazania właściwemu sądowi wniosku o wyznaczenie obrońcy z urzędu i dokumentów potrzebnych do jego rozpoznania za pośrednictwem telefaksu lub poczty elektronicznej, gdy okoliczności wskazują na konieczność natychmiastowego podjęcia obrony. Pełnomocnika z urzędu zgodnie z art. 88 § 1 k.p.k. ma wyznaczać prezes lub referendarz sądowy.

Nowo wprowadzony art. 95aa k.p.k. reguluje kwestię orzekania w sprawach z art. 4 k.k. (reguły intertemporalne). Decyzję podejmuje sąd I instancji, biorąc pod uwagę czyn objęty wyrokiem i przypisany sprawcy na podstawie ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę tego wyroku. Na postanowienie w tym przedmiocie przysługuje zażalenie.

Z innych kwestii organizacyjnych umożliwiono stosowanie do posiedzeń art. 358 k.p.k. (nagrywanie przebiegu posiedzenia przez stronę). Po zmianach osoba chcąca uczestniczyć w posiedzeniu musi wykazać interes prawny w rozstrzygnięciu sprawy. Art. 100 § 1a k.p.k. reguluję kwestię ogłaszania orzeczeń:

  1. orzeczenie lub zarządzenie wydane na rozprawie ogłasza się ustnie;
  2. orzeczenie lub zarządzenie wydane na posiedzeniu jawnym ogłasza się ustnie, a jeśli nikt się nie stawił, można uznać je za ogłoszone (należy zaznaczyć to w protokole lub notatce).

Zgodnie z art. 98 § 2 k.p.k. w sprawie zawiłej lub z innych ważnych przyczyn można odroczyć sporządzenie uzasadnienia postanowienia na czas do 7 dni. Nowelizacja wprowadziła jednak możliwość zgłoszenia przez stronę wniosku o ustne podanie najważniejszych powodów rozstrzygnięcia – sąd musi przy tym pouczyć o prawie do złożenia takiego wniosku.

Jednym z ważniejszych elementów nowelizacji jest wprowadzenie § 3a do art. 117 k.p.k., zgodnie z którym niestawiennictwo strony, która została należycie zawiadomiona o czynności procesowej, niezależnie od jego przyczyny, nie stoi na przeszkodzie przeprowadzeniu tej czynności, jeżeli stawił się jej obrońca lub pełnomocnik. Nie dotyczy to czynności, w której udział strony jest obowiązkowy.

Ważna jest także zmiana art. 119 § 1 pkt 2 k.p.k. Do tej pory przepis ten nakazywał w piśmie procesowym oznaczać wnoszącego pismo i podawać jego adres. Po nowelizacji pierwsze pismo złożone w sprawie musi posiadać także numer telefonu, telefaksu i adres poczty elektronicznej wnoszącego albo oświadczenie o ich nieposiadaniu. Braki pisma uzupełniać ma, zgodnie ze znowelizowanym art. 120 § 1 k.p.k. osoba, która pismo wniosła.

Długo oczekiwana zmiana wyjaśniła wątpliwości w zakresie liczenia terminów procesowych. Po nowelizacji zrównano sobotę z dniem wolnym od pracy w art. 123 k.p.k.

Spore zmiany dotknęły doręczeń procesowych. W art. 131 § 1 k.p.k. wprowadzono możliwość doręczenia pism przez organ procesowy dokonujący czynności procesowej w toku tej czynności. W przypadku dużej liczby pokrzywdzonych (art. 131 § 2 k.p.k.) wprowadzono nowe możliwości ich zawiadamiania – stronę internetową sądu lub prokuratury. Zgodnie z art. 132 § 1a k.p.k. na wniosek adresata korespondencji doręczenie może być dokonane na wskazany przez niego adres skrytki pocztowej.

Obok profesjonalnego obrońcy i pełnomocnika, także osoba której stan zdrowia uniemożliwia lub w znacznym stopniu utrudnia osobiste odebranie pisma w placówce pocztowej może udzielić pełnomocnictwa pocztowego do odbioru przesyłek pocztowych. Stwierdzenia stanu zdrowia umożliwiającego skorzystanie z tego uprawnienia dokonuje lekarz podstawowej opieki zdrowotnej.

Nowe zasady dotyczą także doręczeń zagranicznych. Po nowelizacji art. 138 k.p.k. strona nieprzebywająca w kraju ani innym państwie UE ma obowiązek wskazać adresata dla doręczeń (który też może przebywać w dowolnym kraju Unii).

Wreszcie wskazać należy, że pismo uznaje się za doręczone także w sytuacji, gdy strona nie zawiadomiła organu o zmianie adresu skrzynki pocztowej lub o zaprzestaniu korzystania z takiej skrzynki.

Po zmianie art. 148a k.p.k. w protokołach nie będzie się zamieszczać numerów telefonu i telefaksu oraz adresu poczty elektronicznej pokrzywdzonych i świadków. Analogicznie uzupełniono też przesłanki ujawniania tych informacji skodyfikowane w art. 148a § 4 k.p.k.

Opracował: adwokat Michał Wysocki

Kategoria: Co nowego w prawie