Idea stojąca za październikową nowelizacją postępowania karnego to przede wszystkim przyspieszenie procesu. Ustawodawca próbuje to osiągnąć ograniczając na różne sposoby postępowanie dowodowe oraz sankcjonując sytuacje, w których strony nie będą mogły w tym postępowaniu uczestniczyć. Na uwagę zasługuje zwłaszcza art. 378a k.p.k. wprost wskazujący, jakie zarzuty może, a jakich nie może podnosić obrońca w opisywanej w tym przepisie sytuacji.

Z punktu widzenia pełnomocników procesowych istotną nowością jest wprowadzenie do kodeksu kolejnej przesłanki oddalenia wniosku dowodowego. Zgodnie z art. 170 § 1 pkt 6 k.p.k. ma to miejsce, gdy wniosek dowodowy został złożony po zakreślonym przez organ procesowy terminie, o którym strona składająca wniosek została zawiadomiona. Z drugiej jednak strony § 1a omawianego artykułu łagodzi ten rygor nakazując przeprowadzać dowód w sytuacji opisanej wyżej lub gdy wniosek zmierza do przedłużenia postępowania, jeśli okoliczność ma istotne znaczenie dla ustalenia, czy:

  1. został popełniony czyn zabroniony;
  2. stanowi on przestępstwo i jakie;
  3. czyn zabroniony został popełniony w warunkach, o których mowa w art. 64 lub art. 65 k.k.;
  4. zachodzą warunki do orzeczenia pobytu w zakładzie psychiatrycznym na podstawie art. 93g k.k.

W zakresie przeprowadzania dowodów z zeznań świadków, nowelizacja w art. 185a § 2 k.p.k. wprowadziła termin na przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego – należy to uczynić niezwłocznie, nie później niż 14 dni od dnia wpływu wniosku. Jeśli stan psychiczny małoletniego, który w chwili przesłuchania ukończył 15 lat na to pozwala, przesłuchuje się go w trybie art. 185c k.p.k. W innym przypadku stosuje się wyłącznie art. 185a k.p.k.

Zmiany zaszły także w zakresie spraw dotyczących art. 197-199 k.k. (zgwałcenie, wykorzystanie bezradności lub upośledzenia, nadużycie zależności).

Pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania ukończył 15 lat, można przesłuchać w charakterze świadka tylko wówczas, gdy jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, i tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania. Termin na takie przesłuchanie także wynosi 14 dni od wpływu wniosku, ma w nim uczestniczyć biegły psycholog. Zgodnie ze znowelizowanym art. 185c § 2 k.p.k., w przesłuchaniu mogą wziąć udział przedstawiciel ustawowy, opiekun lub osoba pełnoletnia wskazana przez pokrzywdzonego, jeśli nie ogranicza to swobody jego wypowiedzi.

Jeśli chodzi o dowód z opinii biegłego, nowy art. 193 § 2a k.p.k. stanowi, iż do instytucji naukowej lub specjalistycznej oraz do osób, które biorą udział w wydaniu opinii tej instytucji, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące biegłych. Biegłego w miarę potrzeby należy wezwać do udziału w przeprowadzeniu dowodów.

Spore zmiany nastąpiły w przedmiocie udostępniania biegłemu akt:

  1. udostępniać akta można tylko, gdy jest to niezbędne do wydania opinii;
  2. udostępnia się poszczególne dokumenty lub ich uwierzytelnione kopie;
  3. udostępnienie może nastąpić w formie elektronicznej;
  4. jeśli biegły został powoływany, bo opinia innego biegłego jest niepełna, niejasna lub sprzeczna, nie udostępnia się nowemu biegłemu innych opinii (chyba że wyjątkowy, szczególny wypadek, gdy przedmiot nowej opinii dotyczy treści innej)
  5. w wypadku udostępnienia akt sporządza się notatkę urzędową z wykazem dokumentów.

Ważną zmianą jest wprowadzenie art. 257 § 3 k.p.k. Jeśli sąd zastosuje warunkowe tymczasowe aresztowanie zgodnie z art. 257 § 2 k.p.k., a prokurator najpóźniej na posiedzeniu po ogłoszeniu takiego postanowienia oświadczy, że sprzeciwia się zmianie środka zapobiegawczego, postanowienie w zakresie dotyczącym zmiany tymczasowego aresztowania na poręczenie majątkowe staje się wykonalne z dniem uprawomocnienia.

Zgodnie z art. 293 § 3 k.p.k., do poręczenia majątkowego należy odpowiednio stosować art. 254 § 2 k.p.k., co oznacza, że na postanowienie w przedmiocie wniosku oskarżonego zażalenie przysługuje tylko wtedy, gdy wniosek został złożony po upływie co najmniej 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia w przedmiocie poręczenia.

Szereg zmian dotyczy przebiegu samego postępowania przygotowawczego. W art. 299a § 2 k.p.k. wprowadzono możliwość poinformowania pokrzywdzonego o sposobie zakończenia sprawy za pośrednictwem telefaksu lub poczty elektronicznej. Rozszerzono obowiązek informacyjny wobec podejrzanego o treść art. 338b k.p.k., a wobec pokrzywdzonego o treść art. 315a k.p.k.

Ten ostatni przepis wprowadza nową instytucję – odstąpienie od przesłuchania pokrzywdzonego w charakterze świadka. Możną ją zastosować, jeżeli czynność ta nie jest niezbędna do dokonania ustaleń faktycznych. Pokrzywdzony, który nie był przesłuchany w charakterze świadka, powinien zostać przesłuchany w tym charakterze, jeżeli tego zażąda, chyba że uwzględnienie żądania prowadziłoby do przewlekłości postępowania. Odstąpienie można zastosować przy ograniczonym zakresie dochodzenia regulowanym przez art. 325h k.p.k.

Akt oskarżenia po zmianach powinien uwzględniać także numer telefonu, telefaksu i adres poczty elektronicznej lub informację o ich nieposiadaniu przez oskarżonego lub niemożności ich ustalenia (art. 332 § 1 pkt 1 k.p.k.). To samo dotyczy danych świadków w formie załącznika skierowanego do sądu. Dodatkowo do aktu oskarżenia dołącza się listę pokrzywdzonych, którzy złożyli wnioski w omówionym już trybie art. 299 § 2 k.p.k.

W przeciwieństwie do dotychczasowej treści art. 337a § 1 k.p.k. (data i miejsce rozprawy lub posiedzenia oraz zarzuty oskarżenia), obecna pozwala jedynie na informowanie pokrzywdzonego o zarzutach oskarżenia i ich kwalifikacji prawnej.

Obowiązek informacyjny wobec oskarżonego rozszerzono o nowy art. 338b k.p.k. Reguluje on kwestie związane z żądaniem wyznaczenia obrońcy z urzędu:

  1. termin to 7 dni od doręczenia aktu oskarżenia;
  2. do żądania należy dołączyć dowody na okoliczności wymienione w art. 78 § 1 k.p.k.;
  3. jeśli złożenie żądania po terminie oznaczałoby konieczność zniesienia terminu rozprawy lub posiedzenia dot. warunkowego umorzenia lub skazania bez rozprawy albo postępowania dowodowego, żądanie rozpoznaje się niezwłocznie po tym terminie (analogiczne stosowanie, gdy żądanie ma braki).

Nowelizacją odebrano prezesowi sądu możliwość skierowania sprawy na posiedzenie, gdy zachodzi konieczność zmiany trybu postępowania w akcie oskarżenia. Jeśli sąd umarza postępowanie i orzeka przepadek, na postanowienie o przepadku zażalenie może wnieść strona i osoba, od której przedmioty odebrano lub która zgłosiła do nich roszczenie.

Zgodnie ze znowelizowanym art. 343 § 5a k.p.k., przed uwzględnieniem wniosku z art. 335 k.p.k. sąd poucza oskarżonego o treści art. 447 § 5 k.p.k. (ograniczone zarzuty apelacyjne) tylko, gdy jest on obecny.

Z punktu widzenia ochrony praw uczestników postępowania istotnym novum jest art. 343b k.p.k. Według niego postanowienia o nieuwzględnieniu wniosków, o których mowa w art. 335 k.p.k., art. 336 § 1 k.p.k. i art. 338a k.p.k., mogą być również wydane na posiedzeniu, o którego terminie nie zawiadomiono uczestników uprawnionych do stawiennictwa.

Odpowiednikiem zmodyfikowanego art. 333 § 2 k.p.k. jest art. 350a k.p.k., zgodnie z którym przewodniczący składu orzekającego może zaniechać wezwania na rozprawę świadków, którzy zostali przesłuchani, przebywających za granicą lub mających stwierdzić okoliczności, które nie są tak doniosłe, aby konieczne było bezpośrednie przesłuchanie świadków na rozprawie, w szczególności takie, którym oskarżony w wyjaśnieniach swych nie zaprzeczył. Nie dotyczy to osób wymienionych w art. 182 k.p.k.

Wyrazem przyspieszenia postępowania dowodowego jest nowy art. 368 § 2 k.p.k. Po zmianach wniosku o dopuszczenie tego samego dowodu, zgłoszonego ponownie po oddaleniu w postępowaniu przed sądem poprzedniego wniosku, nie rozpoznaje się, jeżeli został on oparty na tych samych podstawach faktycznych. Wzmiankę o tym zamieszcza się w protokole.

Uzupełniono art. 377 § 3 k.p.k., dzięki czemu przesłanki prowadzenia rozprawy pod nieobecność oskarżonego dotyczą także posiedzeń. Nie jest to jednak zmiana tak istotna, jak nowy art. 378a k.p.k., regulujący prowadzenie postępowania dowodowego pod nieobecność oskarżonego lub obrońcy:

  1. warunek: obrońca lub oskarżony nie stawili się prawidłowo zawiadomieni (nawet jak się usprawiedliwili), zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek;
  2. sąd może prowadzić postępowanie dowodowe, a w szczególności słuchać świadków, nawet jeżeli oskarżony jeszcze nie złożył wyjaśnień;
  3. oskarżonego i obrońcę należy poinformować o nowym terminie rozprawy i pouczyć o możliwości złożenia wniosku o uzupełnienie przewodu a także umożliwić wypowiedzenie się na rozprawie co do tej kwestii;
  4. na kolejnym terminie oskarżony lub obrońca (warunek – był poinformowany i brak procesowych przeszkód do stawiennictwa) może złożyć wniosek o uzupełniające przeprowadzenie dowodu przeprowadzonego pod nieobecność – warunkiem jest usprawiedliwiona nieobecność
  5. we wniosku należy wykazać, ze sposób przeprowadzenia dowodu podczas nieobecności naruszał gwarancje procesowe, w szczególności prawo do obron
  6. jeśli powyższego wniosku nie złożono – nie można podnosić zarzutu naruszenia gwarancji procesowych wskutek przeprowadzenia dowodu pod nieobecność
  7. sąd przeprowadza uzupełniający dowód tylko w zakresie, w jakim wykazano naruszenie gwarancji procesowych.
Kategoria: Co nowego w prawie