Wielka nowelizacja KPC oznacza między innymi powrót do odrębnie uregulowanego postępowania gospodarczego. Założenie ustawodawcy jest proste – większe rygory dla stron i szybszy wyrok mając być dostosowaniem procedury sądowej do realiów rynku profesjonalnych podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Jak wykaże poniższa analiza, cele te nie zawsze zgodne są literalnym brzmieniem zaproponowanych przepisów.

Przepisy regulujące postępowanie gospodarcze należy stosować w procesowych sprawach gospodarczych. Regulacje dotyczące innych postępowań odrębnych należy stosować tylko, gdy nie są sprzeczne z postępowaniem gospodarczym. Wyjątkiem są europejskie postępowanie nakazowe, europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń oraz elektroniczne postępowanie upominawcze.

Sprawy gospodarcze to sprawy:

  1. ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej, nawet jeśli działalności już zaprzestano;
  2. ze stosunku spółki oraz z art. 291-300 k.s.h.
  3. przeciwko przedsiębiorcom o:
    1. zaniechanie naruszania środowiska i przywrócenie do stanu poprzedniego
    1. naprawienie szkody z tym związanej
    1. zakazanie albo ograniczenie działalności zagrażającej środowisku
  4. przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy
  5. z umów:
    1. o roboty budowlane
    1. służących wykonaniu robót budowlanych
    1. leasingu
  6. w zakresie przedsiębiorstw państwowych:
    1. między ich organami
    1. między przedsiębiorstwem państwowym lub jego organami a jego organem założycielskim lub organem sprawującym nadzór
  7. z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego
  8. o nadanie klauzuli wykonalności lub pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego pochodzącego z sądu gospodarczego

Sprawą gospodarczą nie jest:

  1. podział majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej po jej ustaniu
  2. sprawa o wierzytelność nabytą od osoby niebędącej przedsiębiorcą, chyba że wierzytelność ta powstała ze stosunku prawnego w zakresie działalności gospodarczej prowadzonej przez wszystkie jego strony

Zgodnie z filozofią omawianej nowelizacji, powód ma obowiązek wskazać w pozwie, a pozwany w pierwszym piśmie procesowym po doręczeniu pozwu, adres e-mail lub złożyć oświadczenie o jego braku. Brak takiej informacji uniemożliwia nadanie pismu prawidłowego biegu.

Strona nieposiadająca profesjonalnego pełnomocnika winna zostać pouczona o prekluzji dowodowej, możliwości rozpoznania sprawy z pominięciem przepisów gospodarczych, zasadach dopuszczania dowodów z zeznań świadków oraz ograniczeniach możliwości wykazywania czynności strony w inny sposób niż dokumentem. Pouczeń udziela się po prawidłowym złożeniu pierwszego pisma procesowego. Jeśli strony nie pouczono i miało to wpływ na jej zachowanie w toku postępowania, pozbawiono ją możliwości obrony swoich praw.

Niewątpliwie uciążliwą zmianą jest powrót prekluzji dowodowej. Zgodnie z art. 458[5] k.p.c. powód jest obowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie, a pozwany – w odpowiedzi na pozew. Przewodniczący daje na to stronom co najmniej tydzień, przy czym okoliczności sprawy mogą uzasadniać inny termin. Spóźnione twierdzenia i dowody pomija się, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później. W takim przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym ich powołanie stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania.

Ustawodawca umożliwia rozpoznanie sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym, jeśli z takim wnioskiem wystąpi podmiot, który nie jest przedsiębiorcą lub osoba fizyczna będąca przedsiębiorcą. Wniosek składa się w terminie tygodnia od doręczenia pouczeń, a jeśli nie były wymagane – w pozwie lub pierwszym piśmie pozwanego.

Po stwierdzeniu, że sprawa nie jest sprawą gospodarczą, sąd gospodarczy może przekazać ją sądowi właściwemu w terminie miesiąca od wdania się w spór co do istoty sprawy przez pozwanego. Jeśli w terminie się nie zmieszczono, sprawa jest rozpoznawana z pominięciem przepisów gospodarczych.

W celu przyspieszenia postępowań gospodarczych, nowelizacja zakazuje występowania nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych. Jednakże w przypadku zmiany okoliczności powód może żądać, zamiast pierwotnego przedmiotu sporu, jego równowartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się może nadto rozszerzyć powództwo o świadczenia za kolejne okresy. Wyłączono stosowanie przepisów o zawieszeniu postępowania z uwagi na niestawiennictwo stron, przekształceniach podmiotowych procesu oraz przekazaniu sprawy sądowi okręgowemu na wniosek pozwanego. Niedopuszczalne jest powództwo wzajemne.

Sąd ma obowiązek podejmować czynności w taki sposób, by zakończyła się w ciągu 6 miesięcy od złożenia odpowiedzi na pozew, uzupełnienia jej braków lub upływu terminu do jej złożenia.

Ciekawym i zupełnie nowym rozwiązaniem jest umowa dowodowa polegająca na tym, że strony mogą się umówić o wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy. Umowę dowodową pod rygorem nieważności zawiera się na piśmie lub ustnie przed sądem. Zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważna. Zarzut nieważności lub bezskuteczności należy podnieść najpóźniej na posiedzeniu, na którym się na nią powołano, a jeśli zrobiono to w piśmie procesowym – w kolejnym piśmie lub na następnym posiedzeniu.

W przypadku wątpliwości uważa się, że umowa późniejsza utrzymuje w mocy te postanowienia umowy wcześniejszej, które da się z nią pogodzić. Objęcie umową dowodu już przeprowadzonego przez sąd nie pozbawia go mocy dowodowej. Sąd nie może dopuścić z urzędu wyłączonego dowodu. Fakty, które miałyby zostać wykazane dowodami wyłączonymi przez umowę dowodową, sąd może ustalić na podstawie twierdzeń stron, biorąc pod rozwagę całokształt okoliczności sprawy. Jeżeli ustalenia wymaga rozmiar należnego świadczenia, przepis art. 322 stosuje się odpowiednio.

Wyrazem chęci przyspieszenia postępowania jest także wprowadzenie ograniczenia w przeprowadzaniu dowodu z zeznań świadków. Sąd może go dopuścić jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.

Specyficzna regulacja znalazła się również w art. 458[11] k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, czynność strony, w szczególności oświadczenie woli lub wiedzy, z którą prawo łączy nabycie, utratę lub zmianę uprawnienia strony w zakresie danego stosunku prawnego, może być wykazana tylko dokumentem, o którym mowa w art. 77[3] Kodeksu cywilnego (tj. nośnikiem informacji umożliwiającym zapoznanie się z jej treścią), chyba że strona wykaże, że nie może przedstawić dokumentu z przyczyn od niej niezależnych.

Z kolei dążenie ustawodawcy do pozasądowego rozstrzygania spraw znalazło swój wyraz w art. 458[12] k.p.c. Niezależnie od wyniku sprawy sąd może obciążyć kosztami procesu w całości lub części stronę, która przyczyniła się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy, ponieważ:

  1. przed wytoczeniem powództwa zaniechała próby dobrowolnego rozwiązania sporu
  2. uchyliła się od udziału w niej
  3. uczestniczyła w niej w złej wierze

Wreszcie istotna z punktu widzenia interesów przedsiębiorców jest regulacja wprowadzona art. 458[13] k.p.c. Od tej pory do wyroku sądu pierwszej instancji zasądzającego świadczenie w pieniądzu lub rzeczach zamiennych stosuje się odpowiednio przepisy o tytule zabezpieczenia.

W mojej ocenie wprowadzone regulacje mogą w jakimś zakresie przyspieszyć postępowanie gospodarcze, ale szereg wyjątków umożliwiających wyłączenie tych przepisów, a także niepotrzebne powtarzanie regulacji już istniejących (prekluzja dowodowa) oraz możliwość nadużywania przez silniejsze na rynku podmioty umowy dowodowej sprawiają, że postępowanie gospodarcze z dużym prawdopodobieństwem nie spełni wszystkich pokładanych w nim oczekiwań.

Opracował adwokat Michał Wysocki