Zapewne większość przedstawicieli Adwokatury miała do czynienia z sytuacją, gdy do adwokata po pomoc zgłasza się osoba, która nagle od komornika dowiedziała się, iż jest czyimś dłużnikiem na podstawie tytułu wykonawczego, o którego istnieniu klient nie miał pojęcia. W zależności od sytuacji procesowej klienta możliwe są różne drogi prowadzące do ponownego rozpoznania roszczenia powoda przez sąd, jednakże bardzo często zdarza się, iż zanim to nastąpi, komornik zdąży wyegzekwować znaczną część wierzytelności bądź nawet całość. Równie często zdarza się, iż do adwokata zwraca się w takiej sytuacji powód, który wyegzekwowane świadczenie dawno otrzymał, a sprawa zaczyna toczyć się od nowa. Powstaje więc pytanie, jak powinien postąpić sąd orzekający ponownie w tej sprawie, jeżeli ostatecznie uzna, iż powództwo jednak było zasadne, a wierzytelność została już wyegzekwowana. To zagadnienie prawne rozpoznawał Sąd Najwyższy w lutym bieżącego roku, czego wyraz dał w uchwale z dnia 26 lutego 2014 roku o sygn. akt III CZP 119/13. Sąd Najwyższy pochylił się nad następującym pytaniem sądu okręgowego:
„Czy w razie wyegzekwowania w całości wierzytelności na podstawie tytułu wykonawczego w postaci nakazu zapłaty wydanego w elektronicznym postępowaniu upominawczym, który następnie utracił moc na skutek wniesienia sprzeciwu, sąd rozpoznający sprawę powinien zasądzić objętą nim nadal sporną wierzytelność, w sytuacji, gdy w chwili wniesienia pozwu powództwo było zasadnym, czy też oddalić powództwo?”
Podstawą orzeczenia stał się następujący stan faktyczny: nakazem zapłaty wydanym w elektronicznym postępowaniu upominawczym uwzględnione zostało powództwo o zapłatę, któremu Sąd nadał klauzulę wykonalności. W toku postępowania egzekucyjnego pozwany spłacił dochodzone należności wraz z odsetkami i kosztami procesu. Prowadzone po złożeniu sprzeciwu od nakazu zapłaty postępowanie zostało zakończone wyrokiem Sądu Rejonowego, oddalającym powództwo. W toku postępowania Sąd Rejonowy ustalił, że roszczenie powoda było zasadne, gdyż dochodzona przez powódkę wierzytelność rzeczywiście istniała i nie była kwestionowana przez pozwanego, jednakże roszczenie to wygasło w toku postępowania sądowego na skutek jego spełnienia przez pozwanego. Wyrok został zaskarżony przez powoda, który domagał się umorzenia postępowania zamiast oddalenia powództwa, gdyż w ocenie powódki oddalenie powództwa narażało ją w przyszłości na wystąpienie pozwanego z roszczeniem o zwrot wyegzekwowanych kwot na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Sąd Najwyższy podjął uchwałę o następującej treści: „Jeżeli powód po spełnieniu świadczenia przez pozwanego po doręczeniu pozwu nie cofnął pozwu, sąd oddala powództwo”. Sąd ten stwierdził, iż w przypadku zaspokojenia roszczenia powoda przez pozwanego w toku procesu nie dojdzie do umorzenia postępowania, jeżeli powód nie cofnie pozwu, ponieważ w dalszym ciągu istnieje żądanie rozpoznania sprawy i orzeczenia o przedstawionym sporze. Samo zaspokojenie roszczenia bez cofnięcia pozwu wywołuje skutki materialnoprawne, prowadzące do oddalenia powództwa z powodu jego bezzasadności i nie zachodzi tutaj przeszkoda w merytorycznym rozpoznaniu sprawy. (…) Nie ma znaczenia dla powstania tego skutku fakt, że spełnienie dokonane zostało w drodze egzekucji, jeżeli pozwany nie kwestionował istnienia zobowiązania, co potwierdzone zostało w postępowaniu rozpoznawczym.
W dalszej kolejności, kierując się zastrzeżeniami powódki wyrażonymi w apelacji, Sąd Najwyższy przedstawił swoje rozważania co do skutków wyroku oddalającego powództwo o zapłatę, w szczególności zagadnienia prawomocności materialnej. Sąd Najwyższy podkreślił, iż powszechnie przyjmowane jest w orzecznictwie, że moc wiążącą, stosownie do art. 365 § 1 k.p.c., ma w zasadzie jedynie sentencja orzeczenia, jednak w niektórych przypadkach – jak np. w razie oddalenia powództwa – ze względu na ogólność rozstrzygnięcia, doniosłość przy ustalaniu zakresu mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia, czyli granic prawomocności materialnej orzeczenia, mogą mieć także zawarte w uzasadnieniu orzeczenia motywy rozstrzygnięcia. (…) Moc wiążąca prawomocnego wyroku obejmuje także prejudycjalne związanie ustalonym stanem faktycznym i jego oceną prawną w późniejszym procesie, w którym ta kwestia nie może już być w ogóle badana.”
Zgodnie z powyższym, w sytuacji dochodzenia przez pozwanego roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia będą musiały zostać uwzględnione przyczyny oddalenia pierwotnego powództwa.
Przygotowała: adwokat Agnieszka Wagemann – Smolańska