Uchwałą z dnia 28 czerwca 2018 r. w sprawie o sygnaturze I KZP 2/18 Sąd Najwyższy wskazał, że w trybie sprostowania oczywistej omyłki pisarskiej (art. 105 § 1 k.p.k.) może zostać usunięte uchybienie w wyroku, które polega na rozbieżnym – w zapisie cyfrowym i słownym – rozstrzygnięciu o karze (innym środku reakcji prawnokarnej). Omyłka pisarska może być uznana za oczywistą, jeżeli po dokonaniu przez sąd analizy treści wyroku, przy uwzględnieniu kwalifikacji prawnej przypisanego przestępstwa, podstaw skazania i wymiaru kary, zostanie ustalone, że tylko jeden z rozbieżnych sposobów wyrażenia kary (innego środka reakcji prawnokarnej) odzwierciedla wymiar kary (innego środka reakcji prawnokarnej), który był możliwy do orzeczenia na podstawie wskazanych przepisów prawa.
Omawiana uchwała zapadła w postępowaniu wszczętym przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, który wniósł o rozstrzygnięcie wątpliwości interpretacyjnych dotyczących możliwości stosowania art. 105 § 1 k.p.k. do rozbieżności w zapisie cyfrowym i słownym rozstrzygnięcia o karze lub innym środku reakcji karnej. Wnioskodawca przywołał dwa sposoby wykładni tego przepisu funkcjonujące w Sądzie Najwyższym. Według pierwszego z nich, zamieszczenie w treści wyroku dwóch odmiennych oznaczeń – uczynionych cyfrą i słownie – określających wysokość (rozmiar) kary powoduje w istocie niemożność ustalenia, w jakim wymiarze faktycznie karę tę orzeczono. Jest to sprzeczne z art. 413 § 2 pkt 2 k.p.k. (wyrok skazujący powinien zawierać rozstrzygnięcia co do kary i środków karnych, środków kompensacyjnych i przepadku) oraz spełnia warunki bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 7 k.p.k. (sprzeczność w treści orzeczenia uniemożliwiająca jego wykonanie). Przywołano także pogląd SN, zgodnie z którym uzasadnienie wyroku nie jest integralną częścią orzeczenia, ponieważ, w przeciwieństwie do wyroku, nie podlega wykonaniu
Kontynuując wyrażony wyżej pogląd wskazywano, że art. 105 § 1 k.p.k. może być stosowany wówczas, gdy wada wyroku polega na pominięciu oznaczenia słownego okresu (np. „miesięcy”), na który dana kara rzeczywiście została w wyroku wymierzona (nie ma sprzeczności w określeniu jej wymiaru słownie i cyfrą – np. w sytuacji wymierzenia kary w zapisie: „kary 8 (ośmiu) pozbawienia wolności” – bez określenia „miesięcy” w odniesieniu do czynu zagrożonego karą do 5 lat pozbawienia wolności przy braku zastosowania nadzwyczajnego obostrzenia kary. Wskazano jednakże, że nie można sprostować wyroku w sytuacji, gdy sąd w ogóle nie określił rodzaju wymierzonej kary. Generalnie stanowisko SN, choć raczej spójne, nie było w tej materii niejednolite.
Odmienny pogląd na omawianą kwestię pojawił się w orzecznictwie tylko raz. W postanowieniu SN w sprawie o sygnaturze IV KK 391/17 stwierdzono, że dla rozstrzygnięcia możliwości zastosowania art. 105 § 1 k.p.k. kluczowe są niepowtarzalne okoliczności konkretnej sprawy, a wykładni „oczywistości” omyłki można dokonywać w oparciu m.in. o uzasadnienie wyroku. Podkreślono jednocześnie, iż istnienie nawet jednego orzeczenia SN prezentującego pogląd przeciwny od dominującego uzasadnia konieczność ujednolicenia orzecznictwa w tym zakresie.
Stanowisko Prokuratury Krajowej co do zasady pokryło się z treścią omawianej uchwały.
Przechodząc do argumentacji prawnej Sąd Najwyższy podkreślił, że pojęcie „oczywistej omyłki pisarskiej” było już przedmiotem zainteresowania tej instytucji. Przytoczona argumentacja prowadziła m.in. do wniosku, że art. 105 k.p.k. może dotyczyć każdego elementu orzeczenia bez względu na doniosłość procesową, przy czym sprostowanie nie może prowadzić do merytorycznej zmiany wyroku, która możliwa jest wyłącznie w wyniku wniesienia środka zaskarżenia.
W dalszej części podniesiono, że sąd ma obowiązek redagować orzeczenie w sposób jednoznaczny i zrozumiały, a skoro wyrok musi być zrozumiały nie tylko dla prawnika, ale i dla obiektywnego obserwatora, to konstrukcja wyroku nie powinna pozostawiać wątpliwości co do tego, jakie kary oraz ewentualnie środki karne zostały orzeczone. Podkreślono przy tym istotną rolę słownego określania wymiaru kary jako sposobu, który ma minimalizować ryzyko omyłki w treści wyroku. Przedstawiono także przekonującą argumentację przemawiającą za tym, by uznać za niemożliwe wykorzystanie uzasadnienia wyroku lub innej dokumentacji procesowej do oceny oczywistości omyłki w treści orzeczenia.
Kluczowe dla omawianej uchwały było stwierdzenie, że niektóre omyłki pisarskie są oczywiste (np. orzeczenie kary 100 lat pozbawienia wolności), a inne nie (zapis „orzeka karę 2 (trzech) lat pozbawienia wolności” w sytuacji, gdy obie kary są możliwe do orzeczenia zgodnie z treścią przepisu karnego). Tylko te pierwsze, jako omyłki nie pozostawiające żadnych wątpliwości, można prostować w trybie art. 105 k.p.k.
Sąd Najwyższy podał przy tym kryteria oceny oczywistości omyłki pisarskiej, które muszą uwzględniać:
- treść wyroku;
- przyjętą kwalifikację prawną czynu oraz wynikający z niej poziom represji karnej;
- podstawy skazania i wymiaru kary.
Przedstawiona uchwała ma doniosłe znaczenie dla adwokatów występujących zarówno po stronie obrony, jak i pełnomocników reprezentujących pokrzywdzonych. Pozwala ona bowiem na rozwianie wątpliwości dotyczących sprzeczności w zapadłym wyroku i ocenę, jakich środków karnych użyć do reprezentowania interesów swoich mandantów. Z uwagi na upływające terminy procesowe jest to decyzja doniosła i niepozostawiająca miejsca na błąd.
Opracował: adwokat Michał Wysocki