Ostatnia część opracowania październikowej nowelizacji postępowania karnego dotyczy głównie postępowań szczególnych. Ustawodawca kontynuuje trend ograniczania praw stron procesowych, co objawia się chociażby w umożliwieniu uwzględniania oczywiście zasadnych kasacji bez rozprawy na niekorzyść oskarżonych. Część zaproponowanych zmian może przyspieszyć postępowanie karne, ale większość z nich budzi zastrzeżenia na tle gwarancji procesowych i prawa do rzetelnego rozpatrzenia sprawy.
Drobne, choć o możliwych doniosłych skutkach dla stron zmiany dotknęły postępowania z oskarżenia prywatnego. Do tej pory niestawiennictwo oskarżyciela na posiedzenie pojednawcze bez usprawiedliwionej przyczyny powodowało odstąpienie od oskarżenia. Po zmianach warunkiem jest brak usprawiedliwienia. Analogiczna regulacja dotyczy uczestnictwa w rozprawie głównej.
Nowelizacja zmodyfikowała postępowanie nakazowe. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 505 k.p.k., wyrok nakazowy należy doręczać również pokrzywdzonemu. Dodatkowo pokrzywdzonego należy pouczyć, że warunkiem wniesienia sprzeciwu jest złożenie w terminie, o którym mowa w art. 506 § 1 k.p.k., nie później niż jednocześnie ze sprzeciwem oświadczenia, że będzie on działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Odpowiednie zastosowanie znajdzie tutaj art. 131 § 2 i 3 k.p.k. (zawiadamianie dużej liczby pokrzywdzonych przez media).
W zakresie postępowania przyspieszonego ustawodawca doprecyzował zasady składania wniosku o uzasadnienie wyroku (art. 517h § 1 k.p.k.). Zmianie uległa przesłanka przekazania sprawy do postępowania przygotowawczego – teraz jest to ustalenie, że dokonanie niezbędnych czynności przez sąd powodowałoby znaczne trudności.
Drobne zmiany dotyczą również postępowania kasacyjnego. Prócz organów wskazanych w art. 526 § 2 k.p.k., radców prawnych i adwokatów, kasację będzie mógł wnieść także radca Prokuratorii Generalnej Rzeczpospolitej Polskiej. Co bardzo ważne z punktu widzenia praw stron postępowania, znowelizowany art. 535 § 5 k.p.k. umożliwia uwzględnianie w całości na posiedzeniu bez udziału stron oczywiście zasadnych kasacji także na niekorzyść oskarżonego. Nowo dodany art. 537a k.p.k. stwierdza, że nie można uchylić wyroku sądu odwoławczego z tego powodu, że jego uzasadnienie nie spełnia wymogów określonych w art. 457 § 3 k.p.k.
Ustawodawca umożliwił, podobnie jak w przypadku kasacji, składanie wniosków o wznowienie postępowania przez radców Prokuratorii Generalnej Rzeczpospolitej Polskiej. Wyrok w zakresie wznowienia wydany na posiedzeniu zgodnie z art. 547 § 5 k.p.k. doręcza się stronom.
Doprecyzowaniu uległ model postępowania w sprawie zasądzenia od Skarbu Państwa odszkodowania za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w przypadku uniewinnienia lub skazania na karę łagodniejszą. Jedną z podstaw może być od tej pory uwzględnienie skargi nadzwyczajnej. Stronami postępowania są wnioskodawca, prokurator i Skarb Państwa, przy czym ten ostatni zgodnie z art. 554 § 2b k.p.k. jest reprezentowany przez właściwego prezesa sądu lub organ dokonujący zatrzymania. Wszystkie strony należy zawiadomić o terminie rozprawy i przesłać im odpis wniosku.
Interesująca zmiana znalazła się w rozdziale poświęconym wystąpieniu do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o przekazanie osoby ściganej na podstawie europejskiego nakazu aresztowania. Zgodnie z art. 607e § 1 k.p.k. osoby przekazanej w wyniku wykonania nakazu nie można ścigać za przestępstwa inne niż te, które stanowiły podstawę przekazania, ani wykonać orzeczonych wobec niej za te przestępstwa kar pozbawienia wolności albo innych środków polegających na pozbawieniu wolności. Przepisu tego nie stosuje się m.in. gdy osoba ścigana wyraziła zgodę na przekazanie i zrzekła się korzystania z opisanego prawa albo osoba ścigana, po jej przekazaniu, złożyła przed sądem właściwym do rozpoznania sprawy oświadczenie o zrzeczeniu się korzystania z prawa określonego wyżej w odniesieniu do czynów popełnionych przed przekazaniem. Po nowelizacji, wskazanej zgody lub oświadczenia osoba ścigana nie może już cofnąć.
Wreszcie istotna zmiana została dokonana w regulacji poświęconej obciążaniu oskarżonego kosztami procesu. Zgodnie z art. 632a § 1 k.p.k. w wyjątkowych wypadkach, w razie umorzenia postępowania, sąd może orzec, że koszty procesu ponosi w całości lub w części oskarżony, a w sprawach z oskarżenia prywatnego oskarżony lub Skarb Państwa. Jednocześnie nowo dodany § 3 stanowi, iż w razie umorzenia postępowania ze względu na cofnięcie wniosku o ściganie po rozpoczęciu przewodu sądowego sąd może orzec, że koszty procesu ponosi w całości lub w części oskarżony.
Opracował adwokat Michał Wysocki