Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego w sprawach karnych i cywilnych

z początku 2016 roku

SPRAWY CYWILNE

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2016 r., III CZP 86/15

– KOGNICJA SĄDU WIECZYSTOKSIĘGOWEGO-

Na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich Sąd Najwyższy odpowiadał na pytanie:

Czy sąd wieczystoksięgowy może odmówić dokonania wpisu w księdze wieczystej wówczas, gdy istnieje znana mu urzędowo przeszkoda do jego dokonania, powodująca, że dokonanie wpisu prowadziłoby do naruszenia bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa?

Rzecznik uzasadnił swój wniosek w następujący sposób:

Na tle skarg wpływających do Rzecznika wyłonił się problem dostrzeżonej w orzecznictwie sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego rozbieżnej wykładni przepisów określających zakres uprawnień sądu wieczystoksięgowego w ramach badania prawidłowości wniosku o wpis do księgi wieczystej. W szczególności rozbieżność ta dotyczy tego, czy w ramach swojej kognicji sąd wieczystoksięgowy jest uprawniony do uwzględnienia okoliczności niepowołanych wprawdzie w treści wniosku o wpis i załączonych do wniosku dokumentów, lecz znanych sądowi z urzędu. Zgodnie z regulacją zawartą w kodeksie postępowania cywilnego, rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Sąd oddala wniosek o wpis, jeżeli brak jest podstaw albo istnieją przeszkody do jego dokonania. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2003 r. został wyrażony pogląd, iż sąd nie może odmówić dokonania wpisu w księdze wieczystej na podstawie okoliczności, które są powszechnie znane lub doszły do jego wiadomości w inny sposób niż przez badanie treści wniosku, treści i formy dołączonych do wniosku dokumentów oraz treści księgi wieczystej. Z kolei w postanowieniu z dnia 15 grudnia 2005 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że sąd wieczystoksięgowy może odmówić wpisu w księdze wieczystej, gdy istnieje znana mu urzędowo przeszkoda do jego dokonania. Rzecznik Praw Obywatelskich za uzasadniony uznaje pogląd, w myśl którego sąd wieczystoksięgowy może odmówić wpisu w księdze wieczystej, gdy istnieje znana mu urzędowo przeszkoda do jego dokonania. W takiej sytuacji sąd jest uprawniony do oddalenia wniosku o wpis z uwagi na brak podstaw do jego dokonania. Trudne do zaakceptowania wydaje się wąskie ujmowanie kognicji sądu wieczystoksięgowego, które uniemożliwiałoby mu nawet uwzględnienie tych okoliczności, które znane są sądowi urzędowo, a które powoduje, że wpis do księgi wieczystej wywołałby skutki niezgodne z powszechnie obowiązującym prawem.

W wyniku rozpoznania sprawy SN podjął uchwałę w składzie 7 sędziów o następującej treści: ​Sąd może oddalić wniosek o wpis do księgi wieczystej, jeżeli istnieje znana mu urzędowo przeszkoda do jego dokonania.

Uzasadnienie orzeczenia nie zostało jeszcze sporządzone.

***

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2016 r., III CZP 108/15

-SKUTECZNOŚĆ ZGODY INWESTORA-

-OBOWIĄZEK SĄDU UPRZEDZENIA O ODMIENNEJ KWALIFIKACJI PRAWNEJ-

W sprawie Sąd Najwyższy rozpoznawał następujące zagadnienie prawne:

​1. Czy przy zgodzie czynnej dorozumianej inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy z podwykonawcą warunkiem solidarnej odpowiedzialności inwestora `z wykonawcą wobec podwykonawcy na podstawie art. 647[1] § 5 k.c. jest to, by inwestor znał postanowienia dotyczące wysokości wynagrodzenia podwykonawcy lub sposobu jego ustalenia, ewentualnie także zasady lub podstawy odpowiedzialności wykonawcy za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy?

  1. Jeżeli wynagrodzenie podwykonawcy jest wyższe od wynagrodzenia wykonawcy uzgodnionego z inwestorem, czy inwestor odpowiada również za wynagrodzenie należne podwykonawcy w zakresie przekraczającym wynagrodzenie wykonawcy?
  2. w razie stwierdzenia nieważności umowy o podwykonawstwo z powodu niedochowania formy pisemnej, czy sąd obowiązany jest, czy tylko może rozpoznać roszczenia o zapłatę kierowane przez podwykonawcę na płaszczyźnie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, a w razie stwierdzenia takiego obowiązku, czy obowiązany jest uprzedzić strony o ewentualności przyjęcia odmiennej kwalifikacji prawnej i zapewnić im możliwość wypowiedzenia się co do tej kwestii?

W wyniku rozpoznania sprawy SN podjął uchwałę w składzie 3 sędziów o następującej treści:

1.Skuteczność wyrażonej w sposób dorozumiany (art. 60 k.c.) zgody inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą jest uzależniona od zapewnienia mu możliwości zapoznania się z postanowieniami tej umowy, które wyznaczają zakres jego odpowiedzialności przewidzianej w art. 647[1] § 5 k.c.

  1. Podstawę prawną oceny żądań podwykonawcy kierowanych przeciwko inwestorowi wyznaczają przytoczone przez powoda okoliczności faktyczne. Jeżeli powód  wskazał podstawę prawną roszczenia, sąd przewidując możliwość orzeczenia na innej podstawie powinien uprzedzić o tym strony.

Uzasadnienie orzeczenia nie zostało jeszcze sporządzone.

***

SPRAWY KARNE

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2016 r., I KZP 16/15

-ZWROT KOSZTÓW OBRONY PRZY CZĘŚCIOWYM UNIEWINNIENIU-

Na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich Sąd Najwyższy odpowiadał na pytanie:

​Czy wydatki związane z oskarżeniem, o których mowa w art. 630 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) obejmują również wydatki poniesione przez oskarżonego na obrońcę z wyboru w wypadku uniewinnienia go od części zarzucanych mu czynów lub częściowego umorzenia postępowania?

Rzecznik uzasadnił swój wniosek w następujący sposób: W orzecznictwie sądów istnieją rozbieżności dotyczące zwrotu kosztów ustanowienia w sprawie obrońcy z wyboru w przypadku częściowego uniewinnienia oskarżonego lub częściowego umorzenia postępowania. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się w tej sprawie z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego. Do Biura RPO wpłynęła skarga na orzeczenie sądu nieuwzględniające zażalenia skarżącego na postanowienie prokuratora o odmowie zwrotu kosztów obrony z wyboru w związku z częściowym umorzeniem śledztwa. Rzecznik zwrócił się do prezesów sądów apelacyjnych o udzielenie informacji, jak rozstrzygane są na poszczególnych obszarach apelacji te kwestie i ustalił, że w orzecznictwie sądowym ujawniły się rozbieżności w tym zakresie. W przekonaniu Rzecznika, w wypadku częściowego uniewinnienia oskarżonego lub częściowego umorzenia postępowania, może on domagać się w tej części (proporcjonalnie) zwrotu kosztów ustanowienia w sprawie obrońcy z wyboru. Przeciwny pogląd pozostawałby w sprzeczności ze standardami konstytucyjnymi. Mając na względzie doniosłość omawianego problemu z punktu widzenia konstytucyjnego prawa do obrony, konieczne jest rozstrzygnięcie tych rozbieżności przez poszerzony skład Sądu Najwyższego.

W wyniku rozpoznania sprawy SN podjął uchwałę w składzie 7 sędziów o następującej treści:

Wydatki związane z oskarżeniem, o których mowa w art. 630 k.p.k. to także wydatki poniesione przez oskarżonego w związku z ustanowieniem w sprawie jednego obrońcy z wyboru. W wypadku częściowego uniewinnienia oskarżonego lub częściowego umorzenia prowadzonego przeciwko niemu postępowania może on zatem domagać się od Skarbu Państwa w tej części zwrotu tych kosztów.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uznał, iż zasada odpowiedzialności za wynik procesu wskazuje jednoznacznie, że określenie „uniewinnienie oskarżonego lub umorzenie postępowania” nie może być rozumiane inaczej, niż określono to w art. 630 k.p.k., a więc także w odniesieniu do uniewinnienia lub umorzenia postępowania w części. Zatem pojęcie „wydatki związane z oskarżeniem” obejmuje poniesione przez oskarżonego koszty obrony dotyczące zarzutów, co do których umorzono postępowanie, bądź co do których oskarżony został uniewinniony.

***

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2016 r., I KZP 20/15

-DEFINICJA OSOBY POZOSTAJĄCEJ WE WSPÓLNYM POŻYCIU-

Na wniosek Pierwszego Prezesa SN Sąd Najwyższy odpowiadał na pytania:

  1. „Czy odmienność płci jest warunkiem pozostawania we wspólnym pożyciu w rozumieniu art. 115 § 11 k.k.?”
  2. „Jakiego rodzaju więzi charakteryzują stan wspólnego pożycia w rozumieniu art. 115 § 11 k.k.?”

Pierwszy Prezes SN uzasadnił swój wniosek w następujący sposób:

Rozbieżność w wykładni prawa, która powstała w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych dotyczy istotnej kwestii z zakresu szeroko rozumianego prawa karnego. Wątpliwości interpretacyjne sprowadzają się do oceny rodzaju relacji interpersonalnych, jakie charakteryzują stan wspólnego pożycia dwóch 2 osób. Jest to zagadnienie ważkie i aktualne nie tylko w kontekście wykładni przepisów prawa karnego materialnego, ale również procesowego. Wspólne pożycie współtworzy bowiem definicję legalną „osoby najbliższej” (art. 115 § 11 k.k.), która z kolei znajduje szerokie zastosowanie w regulacjach prawnokarnych. W kwestii tej wyraźnie zarysowało się kilka odrębnych i wzajemnie wykluczających się koncepcji interpretacyjnych. II. Pierwsza z nich – przeważająca – opiera się na założeniu, że wspólne pożycie oznacza związek analogiczny do związku małżeńskiego, pozbawiony jedynie węzła formalnego. Chodzi zatem wyłącznie o taką relację osób odmiennej płci, która cechuje się więzią psychiczną, fizyczną i gospodarczą.

Stanowisko odmienne sprowadza się do twierdzenia, że dla wspólnego pożycia w rozumieniu art. 115 § 11 k.k. nie jest konieczne istnienie więzi fizycznej (wyrok SN z dnia 21 marca 2013 r., III KK 268/12, Lex nr 1311768). Uzasadniając ten pogląd Sąd Najwyższy przyznaje wprawdzie, że termin wspólne pożycie ma charakter wieloznaczny, biorąc jednak pod uwagę zastosowanie systemowych i funkcjonalnych dyrektyw interpretacyjnych, obejmuje on osoby, które – niezależnie od ich płci i wieku – razem ze sobą żyją, co zakłada prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego oraz (jak się zdaje) określoną więź psychiczną. (…) Jak wynika z powyższego w orzecznictwie sądowym, w kwestii stanowiącej przedmiot pierwszego pytania wyraźnie zarysowały się dwa odmienne stanowiska. Z jednej bowiem strony, bazując na cechach konstytutywnych związku małżeńskiego, przyjmuje się, że wspólne pożycie jest stanem, który może zachodzić wyłącznie pomiędzy osobami odmiennej płci. Z drugiej natomiast, twierdzi się, że wspólne pożycie obejmuje również związki jednopłciowe, skoro więź fizyczna lub jej brak pozostają w tym przypadku prawnie irrelewantne.

W wyniku rozpoznania sprawy SN podjął uchwałę w składzie 7 sędziów o następującej treści:

Zawarty w art. 115 § 11 k.k. zwrot „osoba pozostająca we wspólnym pożyciu” określa osobę, która pozostaje z inną osobą w takiej relacji faktycznej, w której pomiędzy nimi istnieją jednocześnie więzi duchowe (emocjonalne), fizyczne oraz gospodarcze (wspólne gospodarstwo domowe). Ustalenie istnienia takiej relacji, tj. „pozostawania we wspólnym pożyciu”, jest możliwe  także wtedy, gdy brak określonego rodzaju więzi jest obiektywnie usprawiedliwiony.

Odmienność płci osób pozostających w takiej relacji nie jest warunkiem uznania ich za pozostających we wspólnym pożyciu w rozumieniu art. 115 § 11 k.k.

Uchwała podjęta została przy jednym zdaniu odrębnym.

Przygotowała: adw. Agnieszka Wagemann-Smolańska